Swak en sterk punte van die ou en nuwe onderwysstelsel met spesiale verwysing na die behoefte aan verdere hervorming

Verslag opgestel aan die hand van ‘n kongres oor die onderwys, gehou op UWK-kampus op 4-5 Junie 2004

 D C F Heese

“Die oue is besig om dood te gaan en die nuwe kan nie gebore word nie; hierdie interregnum vertoon  ‘n groot klomp  morbiede simptome.” (Gramsci)    

ONDERWYSKONGRESVERSLAG

1.    INLEIDING 

1.1   AGTERGROND 

‘n Inisiatief van Herman Giliomee, Lawrence Schlemmer en andere het uitgeloop op ‘n onderwyskongres wat gehou is in Stellenbosch in Junie 2004. Die kongres was die gevolg van ‘n persepsie onder verskeie waarnemers en onderwysbetrokkenes dat die onderwys in die RSA in krisis is, maar dat veral onderwys soos dit die Afrikaanssprekendes raak, veld verloor en in gehalte agteruitgaan. Hierdie verslag is ‘n poging om ‘n samevatting van die bevindings van die onderwyskongres te gee, maar, omdat empiriese gegewens skaars is, min van die probleemareas grondig nagevors is en omdat alle fasette van die probleem nie volledig tydens die kongres uitgepluis kon word nie, word aanvullende sake aangeroer. Die verslag probeer ook praktiese voorstelle maak om van die probleme aan te spreek. 

Die verslag doen hom gevolglik nie voor as ‘n wetenskaplike verslag nie. Veeleerder is dit ‘n spekulatiewe beredenering wat op gesonde opvoedkundige teorie berus. 

Die empiriese gedeelte van die verslag sal die volgende dek: 

·         ‘n Kort historiese oorsig om te bepaal waarom die stand van sake is soos dit is.

·         Die wetgewende raamwerk

·         Nuwe beleidsinisiatiewe

Ø       Taalbeleid

Ø       Toelatingsbeleid

Ø       Kurrikulum beleid en didaktiese praktyk

Ø       Norme en standaarde

Ø       Perifêre sake

·         Die inrigtings soos gebeure en beleid op hulle geimpakteer het

Ø       Voorskoolse onderwys

Ø       Skole

Ø       Hoëronderwys

Ø       Onderwysersopleiding

·         Gesindhede van gebruiksgroepe

·         Die problematiek rondom Kleurlingonderwys. 

In die volgende gedeelte sal ‘n poging aangewend word om gesonde, teoreties verantwoorde praktyk te identifiseer  asook die stappe wat nodig is om dit ten uitvoer te bring. 

In die slotgedeelte van die verslag word instansies wat benodig word, met hulle geprojekteerde funksies aanbeveel. 

1.2    TERMINOLOGIE 

Daar is politieke wetenskaplikes wat argumenteer dat groepsbegrippe geen plek het in akademiese diskoers nie en dat individue die eenhede is wat ook in analise as grondslag gebruik moet word. Nogtans is die gebruik dwarsdeur die wêreld om groepname te gebruik waar kollektief van versamelings mense wat eienskappe deel, gepraat word. Die huidige regering doen dit in die versameling van statistiek en hierdie gebruik word hier sonder verskoning aangewend.    

2.    EMPIRIESE GEGEWES 

2.1    HISTORIESE OORSIG  

2.1.1   Die einde van die ou bedeling: 

Die periode tussen die 1984-grondwet en die nuwe orde is gekenmerk deur pogings om die status quo so ver moontlik in stand te hou. Daar was ‘n onwilligheid om die stappe te doen wat voor-die-hand-liggend was, soos om toelatingsbeleid op skool en naskoolse vlakke te liberaliseer en dit was maar in die finale paar jaar dat ‘n tienjaarplan opgestel is om onderwysbesteding oor groepsgrense gelyk te maak. Hierdie plan het nie geslaag nie omdat die politieke wil nie bestaan het nie en die steunbasis vir die nodige finansiële opofferings nie bestaan het nie. Daar was min voorbereiding van die gemeenskappe vir nuwe toelatingsbeleid, finansieringsgrondslae of personeelbeleid wat by ordewisseling moes kom.  

Die skolestelsel 

Die enkele positiewe bydrae in hierdie era was die implementering van die skoolmodelle. Die model-C skool is die enkel mees effektiewe meganisme in die behoud van breë onderwysgehalte sedertdien. Die model het egter leemtes gehad (die modelle is slegs in die blanke skolestelsel ingevoer; ouerbeheer oor toelatingsbeleid en personeelaanstellings kon – en is - gebruik om skole wit te hou) wat dit die natuurlike teiken gemaak het van die nuwe regering, sodat die langtermyneffek minder was as wat dit kon gewees het. 

Die enkele belangrikste rede vir die sukses van dié skole is dat die model skole bestuursmatig vry gemaak het van staatsbeheer en die verantwoordelikheid vir gehalte geplaas het in die hande van die ouergemeenskap, die wetlike eindgebruiker. 

Hoëronderwys 

Die gebrek aan politieke wil tot verandering was ook hier sigbaar. In die laat tagtigerjare is rasse-eksklusiwiteit nog probeer handhaaf deur ‘n kwotabeleid aan universiteite – ‘n poging wat in die howe gesneuwel het. 

Onderwysersopleiding 

‘n Verdere voorbeeld van veranderings-traagheid was die poging vanuit die amptenary om onderwyskolleges op ‘n gesonde grondslag te plaas deur hulle bestuursoutonomie te gee en die stelsel te rasionaliseer. Daar was te veel kolleges. Hulle opleiding was veel duurder as enige ander vergelykbare opleiding en hulle kon op die duur nie bekostig word nie. Hierdie poging is nie ondersteun deur òf die kolleges, òf die senior onderwysbestuur, òf die politieke besluitnemers nie en het gefaal. Oplaas is enkele kolleges “gered” deur hulle met hulle voog-universiteite te amalgameer. 

Bates: Die ou stelsel het bepaalde bates nagelaat: 

·         Die skole in die ou blanke en Indiërsubstelsels was voortreflik. In swart en kleurlingsektore was daar reeds inrigtings van hoë gehalte. Skooluitestte vir alle groepe het oor die algmeen ‘n stygende tendens gehandhaaf. Matrikulante is bykans dwars oor die wêreld vir hoëronderwys aanvaar sonder aanvullende programme.

·         Geen van die universiteite was, wat navorsing betref, ‘n inrigting wat met die bestes ter wêreld kon meeding nie, maar hulle was goeie voorgraadse skole en Suid-Afrikaanse studente is geredelik sonder aanvullende studie tot nagraadse studie toegelaat.

·         Tot voor die laaste paar jaar van die struggle was onderwysers in professionele organisasies saamgesnoer en sowel dissipline as algemene motivering was goed.

·         Institusionele outonomie is vergroot. 

Laste: Die stelsel het verskeie laste gahad: 

·         Die stelsel is nie as legitiem aanvaar deur die meerderheid van die bevolking nie.

·         Toegang tot onderwys, maar veral die beste skole en hoëronderwys inrigtings, was uiters beperk.

·         Groot gedeeltes van die stelsel is, ondanks die tienjaarplan vir onderwysgelykheid, onderbefonds.

·         Die stelsel was primêr ingestel op universiteitstoelating en het nie afstuderendes toegerus vir die arbeidsmark nie.

·         Moedertaalonderwys is nie werklik gestimuleer nie, met die gevolg dat groot getalle mileugestremde kandidate uitgesak het.    

2.1.2    Die nuwe bedeling 

Die nuwe bedeling is ten nouste beinvloed deur vier faktore: 

·         Marxisme

·         Die gelykheidsdrang

·         Nie-toepaslike onderwyskundige ideologieë

·         Personeelbeleid. 

Marxisme 

Gedurende die apartheidsjare was Brittanje en die Skandinawiese lande weliswaar toevlugsoorde vir die ANC-leiding, maar dit is veral Rusland wat weens die koue oorlog as beskermheer van die ANC gefunksioneer het. Hierdie gegewenes het in nuwe onderwysbeleid die deurslag gegee.  

Onderlinge groepsverhoudinge is aanvanklik gelees in terme van ‘n klassestryd sodat die ou middelstand (wit) as die primêre vyand gesien is. Veral die Afrikaner en Afrikaanse instellings is gevolglik geteiken. 

Wat die ontwikkelingsgang van die nuwe orde betref, is geglo dat die nuwe nie uit die oue kon onstaan nie, maar dat die oue by voorkeur gedekonstrueer moes word voordat die nuwe in sy plek kon verrys. Ook inrigtings moes gedekonstrueer word. Die Universiteit van Fort Hare (Bengu – die eerste onderwyminister) die Universiteit van die Noorde (Manganje – die eerste onderwys-DG) was altwee slagoffers hiervan. Hierdie inrigtings moes eers afgetakel word en dan verdwyn. 

Selfs terminologie moes verander. Die skooljare is vernoem. Standerds het grade geword. Leerlinge – leerders. In die meeste gevalle was die naamveranderings nie funksioneel nie – bloot kosmeties en duur. 

Wat betref stelselhervorming, het Britse en Skandinawiese denke ‘n groot invloed gehad – ‘n invloed wat met die val van die kommunisme as denkmodel versterk is. In baie gevalle was hierdie nuwe modelle nie toepaslik nie, omdat die Suid-Afrikaase samelewing op ‘n ander vlak van ontwikkeling was en in ‘n ander omgewing gefunksioneer het as die betrokke modelsamelewing.  In latere besprekings sal die uitwerking van hierdie invloede verder ontrafel word. 

Die gelykheidsdrang 

Die gelykheidsdrang was nie bloot ‘n reaksie op die onderdrukking wat ervaar is in die apartheidsjare nie. Dit was ook integrale deel van die breë strewe na gelykheid wat wêreldwyd kenmerk was van politieke ontwikkelings in die tweede helfte van die twintigste eeu. Dit het ook goed gepas by die nie-individualisme van ubuntu. Hierdie drang het veral ingespeel op die toelatingsbeleid en personeelbeleid wat in onderwysinrigtings gevolg moet word. Daar moet op gelet word dat gelykheid in die onderwys in die meeste liberale demokrasieë gelees word as gelyke geleentheid, terwyl die meeste sosialistiese stelsels oorhel na gelyke uitkomste. Aanvanklik was die aandrang op gelyke uitkomste.  

Die uitwerking van hierdie drang is vergroot deur die aanvaarding dat individue wat in die vorige bedeling benadeel is, in die nuwe deur beplande beleidsintervensie voorkeur moes kry. 

‘n Tweede area waar die gelykheidsdrang ‘n impak gehad het, is op norme en standaarde. Nie alleen moet insette geëgaliseer word nie, maar daar moes ook verseker word dat uitkomste gelyk gemaak word. Die gehalte van leeruitkomste is hierdeur nadelig geraak. 

Nie-toepaslike onderwyskundige teorieë 

Die Britse en Skandinawiese konsultante sowel as die Suid-Afrikaners wat daar opgelei is en deur die nuwe owerheid as konsultante gebruik is, het natuurlik sterk op die tuismodelle gesteun as beleidsaanbevelings vir die nuwe stelsel gedoen is. Beleidselemente wat hieraan ontleen is, sluit die volgende in: 

• Uitkomsgebaseerde onderwys.
• Die implementering van ‘n menseregte kultuur deur die gehele onderwysstelsel.
• Die nuwe dissipline.
• Toelatingsouderdom tot aanvangsonderwys.
• Die nivellering van verskille tussen inrigtingtipes in die Hoëronderwysstelsel.

Hierdie fasette sal later meer volledig bespreek word. Voorlopig kan volstaan word met die stelling dat geen enkele een van hierdie inisiatiewe ‘n ongekwa-lifiseerde sukses was nie, omdat Suid-Afrika nie tydens die oorgang ‘n eerstewêreldse samelewing met ‘n Noord-Europese klimaat was nie. Die kontekste het verskil.                  

Personeelbeleid 

Die vervanging van senioramptenare is standaardprosedure by politieke oorgange. Die nuwe politieke magshebbers wil immers departements-hoofde en ander sleutelpersoneel hê wat hulle oogmerke deel en sulke mense word dan aangestel. Wat in Suid-Afrika gebeur het, was egter nie normaal nie. Bykans die hele bestuurs- en vakkundige personeel van die ou onderwysdepar-temente is vervang. Gewoonlik het die nuwe posbekleërs nog die kennis, nog die ervaring gehad om hulle funksies uit te voer en gevolglik moes van konsultante gebruik gemaak word. Omtrent die gehele poel van onderwyskundige kennis wat met die Suid-Afrikaanse konteks vertroud was op die stelselvlak, is ontslaan. Die beleidmatige uitvloeisel hiervan is dat daar geen kundiges in die stelsel was om te waarsku teen nie-toepaslike beleid nie. 

Die inrigtings 

Die impak wat hierdie inisiatiewe op die inrigtings gehad het, sal in par. 2.4 aangespreek word. 

Bates:            Die hoofbates was die volgende: 

·         Aanvullende plekke is in die stelsel geskep.

·         ‘n Meer regverdige verdeling van onderwysbates het plaasgevind.

·         Toegang tot bykans alle inritings is oopgestel, met die gevolglike toename in keusevryheid van onderwyskliënte.

·         Die legitimiteit van die stelsel is deur ‘n groot meerderheid van die bevolking aanvaar. 

Laste: Van die belangrikste laste was die volgende: 

·         Norme en standaarde is verlaag.

·         Onderwysuitkomste het in groot gedeeltes van die stelsel agteruitgegaan.

·         Institusionele outonomie is reeds grootliks ongedaan gemaak.

·         Onderwyspersoneel se moraal is verlaag. 

2.2   WETGEWENDE RAAMWERK 

2.2.1 Die Grondwet 

‘n Analise (Colditz, 2004) toon aan dat die Grondwet inter alia voorsiening maak vir groepregte betreffende taal, kultuur en godsdiens, maar dat hierdie regte naas ander regte bestaan wat weens omstandighede geoordeel mag word ‘n hoër prioriteit te hê. So byvoorbeeld mag geoordeel word dat die kind se reg op onderwys en dus toegang tot ‘n bepaalde fasiliteit, prioriteit behoort te geniet bo die groep se reg om eksklusief die skool aan te wend vir moedertaalonderwys. 

Hierdie analise is, wat die Grondwet en sentrale onderwyswetgewing betref, volledig, maar die naaswetgewing in die onderskeie provinsies is nie nagevors nie en sal moontlik ‘n impak op hierdie bevindinge hê. In elk geval sal die praktiese posisie ingrypend verander word (ten nadele van Afrikaans) indien konsepwetgewing tans voor die parlement gepasseer word. 

Mondelinge oorlewering wil hê dat, waar ‘n gemeenskap ‘n onderwysdepartement in die howe getoets het in gevalle waar groepregte aangetas is, die staat nog nie ‘n enkele saak gewen het nie.     

Die wetgewende raamwerk vir moedertaalonderrig – en spesifiek Afrikaanse onderrig - bestaan en, waar gemeenskappe die reg opeis, beskerm die howe hierdie reg. Die posisie betreffende die staat se verantwoordelikheid om enkelmedium-moedertaalskole op te rig en in stand te hou, is nie finaal uitgeklaar nie.  

Die omvangryke impak van die handves van menseregte vervat in die Grondwet, sal later breedvoerig aandag kry. 

2.2.2     Skolewetgewing 

Skolewetgewing is tot op hede aangewend primêr om die outonomie van bestuursliggame van skole in te perk. Funksies wat aangetas is, is: 

·         Die heffing van gelde

·         Die bepaling van onderrigmedium

·         Die bepaling van toelatingskriteria. 

2.2.3     Hoëronderwyswetgewing 

Van Wyk (2004) bevestig ‘n soorgelyke tendens in wetgewing van toepassing op Hoëronderwys. Hier is die nuwe wetgewing gebruik om akademiese vryheid op die volgende terreine in te perk: 

·         Wie die inrigting mag inneem as studente

·         Wie die inrigting mag aanstel as dosente

·         Watter akademiese stof die inrigting behoort aan te bied. 

Wetgewing is ook gebruik om: 

·         Bestuurstrukture aan te pas

·         Toelating via subsidieformule te reël

·        Die inrigtings te rasionaliseer op maniere wat vir baie van die geaffekteerde inrigtings onaanvaarbaar was. 

2.3    NUWE BELEIDSINISIATIEWE 

2.3.1     Taalbeleid 

As die staat se taalbleid op papier gekontroleer word, is dit grootliks sinvol. Daar is egter ‘n hemelsbreë verskil tussen dit wat op papier staan en wat in praktyk uitgevoer word.   

Wanneer prof. Gerwel sê dat Afrikaans die kreeftegang gaan in ‘n vrye mark sonder staatsinmenging is hy gevolglik òf naïef, òf onkundig, òf kwaadwillig. In ANC beheerde provinsies is druk deurlopend uitgeoefen op Afrikaansmedium enkelmediumskole om Engels as voertaal in te voer. Geen soortgelyke druk is op Engelsmediumskole uitgeoefen nie. Hierdie druk het geskied of die skole vol was of nie. Waar hierdie instruksies in die howe getoets is en waar toegang tot onderwysgeleenthede nie ‘n faktor was nie, het die staat nie ‘n enkele saak gewen nie. Dit ten spyt, het die getal Afrikaansmediumskole – en naskoolse inrigtings, ook universiteite - merkbaar afgeneem.  

Wat die skole aan betref, volgens Du Plessis (2004) het daar in die ses provinsies wat ondersoek is, in die periode van 1993 tot 2003 ‘n afname van 1396 tot 844 enkelmedium Afrikaanse skole plaasgevind. Aan die iende van die periode was slegs 59,6% nog enkelmedium. In hiedie periode is daar nie rekord van ‘n enkele enkelmedium Engelstalige skool wat van voertaal verander het nie. Gedurende hierdie periode het 150 dubbelmedium geword, 377 het parallelmedium geword en 30 het geheel en al verengels. In skole wat in 1993 100% Afrikaansmedium was, het in 2003 slegs 84,8% van die leerders deur medium Afrikaans onderrig ontvang.  

Vandag is daar geen enkele universiteit of kampus wat uitsluitlik Afrikaans as onderrigmedium gebruik nie. Daar is minstens 5 universiteite waar Engels eksklusief gebruik word. Daar is geen sprake daarvan dat die getal Afrikaanse universiteite in verhouding is tot die die getal studente wat ten beste gekwalifiseer is om hulle ondrrig deur medium van Afrikaans te ontvang nie.  

Weliswaar het die getal leerders wat deur medium Afrikaans onderrig word, ook betekenisvol afgeneem. Du Plessis (2004) stel die afname in Afrikaanssprekende leerders gedurende die periode van 1993 tot 2003 in 6 provinsies, op ongeveer 7,6%.   

Dit was egter nie net staatsinmenging wat hierdie gevolg gehad het nie. Die gesindheid onder Afrikaners en Afrikaanstalige kleurlinge het beduidend hiertoe bygedra. Hierdie getallevermindering is ‘n refleksie van veranderde gesindhede betreffende Afrikaans en die gesindheidsverandering is vermoedelik die enkele belangrikste faktor wat aangespreek moet word as Afrikaans moet bly voortbestaan.    

Die staat se voorkeur vir Engels as voertaal impakteer nie alleen op Afrikaanssprekendes nie. Daar is min daadwerklike steun vir die ontwikkeling van Zoeloe of Xosa of ander tale as onderrigtale. Die staat se houding word versterk deurdat daar geen wesenlike druk vir moedertaalonderrig vanuit hierdie groepe kom nie. Dit op sy beurt het ‘n nadelige invloed op die leeruitkomste van alle gemiddelde en ondergemiddelde swart leerlinge ook in Engelsmediumskole. Om dit te verstaan, is dit nodig om die begrippe: verrykende en verskralende meertaligheid (additive and subtractive bilingualism) na te gaan. 

Wanneer ‘n kind onderrig ontvang deur ‘n taal wat nie sy of haar moedertaal is nie, kan die milieu waarin die onderrig plaasvind, ‘n groot impak op die leerprestasie hê.  ‘n Verrykende taalmilieu (Lambert, 1975) is een waarin die kind se eie moedertaal met agting bejeen word, nie bloot in uitgesproke standpunt nie, maar in dade. So ‘n milieu sal byvoorbeeld die taal as tweede taal aanbied. Dit sal die bestudering daarvan aanmoedig. Dit sal uiterste pogings aanwend om die taal na behore uit te dra, sy kultuurgoed te respekteer en sy letterkunde te lees en laat lees. 

In gevalle waar die tweede taal met sukses aangeleer word, bevind Cummins (1981; 2003) en ander navorsers dat vaardighede aangeleer in een taal dikwels maklik na die ander taal oorgedra word. Op hierdie wyse ontstaan ‘n gemeenskaplike onderliggende vaardigheid. In ‘n meertalige land, is dit natuurlik die wenslikste uitkoms.     

‘n Verskralende taalmilieu is die teenoorgestelde. Dis een wat toelaat dat die oorspronklike moedertaal agteruitgaan. Hier word die ander taal nie geag nie. In so ‘n skool sal die personeel en leerlinge vryelik deur woord en daad die gebruikers van die taal as negatief stereotipeer. Die kultuurgoedere word nie geag nie en die letterkunde nie waardeer nie.  

Europese en Kanadese navorsing het bevind dat kinders in ‘n tweede taal kan skoolgaan mits die voertaal voldoende verstaan word, indien die milieu ‘n verrykende taalmilieu is. Waar dit verskralend is, is akademiese vordering vertraag en konsepontwikkeling verskraal. In hierdie verband is die begrip, basiese interpersoonlike taalvaardighede (BICS, dws Basic Interpersonal Communication Skills) van belang (Cummins 2003). Dit is die vaardighede wat tipies in ‘n ryk gekontekstualiseerde situasie gebruik word – waar die betekenis dikwels uit die konteks afgelei kan word. In ‘n dekontektualiseerde situasie is kognitiewe akademiese taalvaardighede (CALP, dws Cognitive Academic Language Proficiency) egter nodig.  

Dit neem die gemiddelde leerder ongeveer twee jaar om ‘n funksionele, sosiale taalgebruik in ‘n vreemde taal (BICS) aan te leer, maar dit mag so lank soos vyf tot sewe jaar duur om kognitiewe akademiese vaardighede (CALP) te vestig.  

In die Suid-Afrikaanse skolestelsel beteken dit dat swart leerders in Engelse skole dikwels te doen kry, nie alleen met die gewone probleme van nie-moedertaal onderrig nie, maar ook met ‘n verskralende taalmilieu. Sou hulle van huis af uit milieugestrem wees, word hierdie gestremdheid vermenigvuldig. Hulle sukkel om ooit CALP te bemeester. 

‘n Tweede taalfaktor wat nie verreken word nie, is die uitwerking op die gehalte van onderwysuitkomste wanneer ‘n onderwyser onderrig gee in ‘n medium wat hy of sy nie volkome beheers nie. Min navorsing is hieroor beskikbaar.  

Dieselfde geld kleurlingkinders wat eintlik Afrikaans by die huis praat, maar hulleself in Engelsmediumskole bevind. In ‘n volgende rubriek sal gekyk word na die wyse waarop ‘n verskynsel, inmigrasie, hierop inspeel.  

2.3.2     Toelatingsbeleid 

Tydens die oorgang was groot getalle swart kinders nie op skool nie. Die nuwe regering het uitgegaan van die standpunt dat die reg op toegang tot onderrig ‘n hoër prioriteit het as die behoud van kultuurregte. In hierdie siening was die regering geregverdig.  

In die proses van toelating het die staat egter geen poging aangewend om kultuurregte te beskerm nie. Toelating van nuwe leerders is gewoon afgedwing sonder om die samewerking van skoolgemeenskappe te verkry of om hulle toe te laat om deur konsolidering plek te maak sonder om kultuurregte te verskraal.  

Voorts is skole ook nie bloot oopgedwing om toelating te verkry vir leerders sonder geleenthede nie. ‘n Grootskaalse migrasie het geskied vanaf die voorheen swart skole na skole wat tradisioneel deur ander groepe besoek is. Ouers het dit gedoen in ‘n verstaanbare poging om vir hulle kinders beter skoling te verseker. In die stede was daar ‘n inmigrasie van leerlinge sodat baie skole op die periferie vandag on- of onderbenut is. In terme van voertaal is dit die Afrikaanse skole alleen wat in die slag gebly het. Hierdie verskynsel word later vollediger beskryf. 

Enkele Afrikaansmediumskole het egter ook die beheerliggaam se bevoegdheid om voertaal te bepaal, gebruik om wit te bly. Hierdie strategie is onaanvaarbaar omdat die skool ‘n verlengstuk van die volwasse gemeenskap moet wees en Suid-Afrika is allermins eksklusief wit. Voorts skep dit ‘n etos aan die skool wat teruggryp na die verlede. Sulke inrigtings sal moet verander.  Aantreklike Afrikaanse inrigtings moet onbevange deel wees van die hede en werk aan ‘n optimistiese toekoms.  

Maatreëls sal getref moet word om ‘n billike ewewig te vind in die hiërargie van regte, sodat kultuurregte hulle regmatige plek in die staatsbestel kry. 

2.3.3     Kurrikulumbeleid 

Die nuwe kurrikulum bepaal nuwe leerinhoude en skryf ‘n nuwe metodiek voor.  

Leerinhoude 

Die nuwe regering het uitgegaan van die veronderstelling dat die ou stelsel te veel klem gelê het op akademiese vaardighede en universiteitsvoorbereiding en te min klem laat val het op vaardighede wat in die arbeidsmark benodig word.  Twee dekades gelede sou hulle argumentering in die kol gewees het. Die inligtingsekonomie benodig egter vaardighede wat nouer aanskakel by akademiese studie as by praktykservaring. Desondanks moet die groter klem wat op praktiese vaardighede gelê word, gunstig ontvang word.  

Die probleem is egter dat akademiese skoling nou nie eisend genoeg is om studente voor te berei vir universitêre opleiding nie. Elke universiteitsrektor kla oor die gehalte van sy rekrute.     

Wat nodig is, is ‘n gedifferensieerde stelsel, wat vir die mense wat praktiese vaardighede gaan beoefen, so voorberei, maar vir akademies gerigte mense ooreenkomstig hulle behoeftes oplei. So ‘n gedifferensieerde stelsel is vir die ANC ideologies onaanvaarbaar omdat dit die aanname bevat dat alle uitkomste nie gekyk kan of behoort te wees nie.  

Wat dus ‘n waardevolle inisiatief kon gewees het, is uiteindelik geheel ondienlik.   

Metodologie 

Met die vasstelling van hulle metodologie, het die ANC gaan leen by die konstruktiwiste wat sê dat elke kind sy eie denkkonstrukte self moet skep. Die hoeksteen van die metode is dat die onderwyser nie vir die kind kan voorsê nie. ‘n Leerervaring moet so geskep word dat die kind self sy eie kennisgevolgtrekkings sal maak. Die onderwyser mag onder geen omstandighede vir die kind ‘n algoritme skep nie.  

Weereens is hier positiewe elemente. Alle goeie onderwys probeer die kind lei om kennis self te verwerf en te internaliseer.  Enige ervare onderwyser sal egter bevestig dat dit nie altyd moontlik is nie. As ‘n kind ‘n bepaalde sprong nie kan maak nie, moet jy hom of haar help – selfs in die mate dat jy ‘n resep gee. Onthou, as die kind ‘n bepaalde tegniek nie bemeester nie, kan hy of sy nie daarop bou nie. Die hele leerproses staak dan gewoon. Hier is dit veral die wiskunde, wetenskappe en handelsvakke wat geraak word.         

Dit is hierdie metodologie wat aan die grond lê van die nuwe stelsel se onvermoë om kinders die vaardighede te gee wat hulle benodig – en wat hulle eweknieë in ander stelsels wel bemeester.  

Beide hierdie probleme gaan nie verdwyn nie. 

2.3.4    Norme en standaarde 

Vanuit akademiese hoek is drie faktore reeds genoem wat impakteer op norme en standaarde wat deur leerlinge bereik word, waar ookal die toetsing gedoen word. Hulle is die druk op die regering om te bewys sy stelsel presteer, die ontakademisering van die kurrikulum en die nie-toepaslike metodologie. Dan is daar verdere kernfaktore, insluitende voertaal, toelatingsbeleid, dissipline en die impak van deurvloeiing.

Druk op die regering om sy stelsel te laat presteer 

Revolusionêre retoriek het druk op die regering geplaas om te verseker dat meer kinders as vroeër (en veral swart kinders) deur die stelsel beweeg en aan die einde daarvan slaag. Daar was slegs twee meganismes wat hierdie uitkoms kon verseker, naamlik om weg te doen met druiping en eindeksamenstandaarde te laat sak. Die eerste uitkoms is by regulasie gereël en die tweede is bereik deur gebruik te maak van die statutêre liggaam wat standaarde “waarborg”. 

Empiriese stawing hiervan is te vinde: 

·         in die analise van Potchefstroom Gimnasium se matriekresultate uitgevoer deur Reynecke (2004), wat uitgebreide simboolinflasie geidentifiseer het

·         deur die verskillende aanvullende toelatingstoetse wat buitelandse universiteite nou van voornemende Suid-Afrikaanse studente vereis.  

Die dae van outomatiese toelating van matrikulante is verby. Oorsese inrigtings sê hiermee dat ons skooleindstandaarde nie meer is wat hulle was nie.   

Ook wat universitêre studie betref, is die tendens duidelik merkbaar. Verskeie lande lisensieer nie meer Suid-Afrikaanse praktisyns outomaties by afstudering nie.   

Ontakademisering van die kurrikulum 

Baie van die meer prakties-gerigte vakke se leerinhoude bevat nie die hoëvlakse denkkonstrukte van vorige studiemateriaal nie. In gevalle waar studente hierdie kursusse neem, word hierdie gevorderde denkprosesse nie aan hulle gebied nie.  

Nie-toepaslike metodologie 

Daar is reeds daarop gewys dat onderwysers ontmoedig word om algoritmes by leerlinge vas te lê. In baie gevalle is die leerproses siklies in die sin dat dit op vorige kennis bou. Dit is soos ‘n stel trappe waar elke trap op die vorige een gebou word. Indien een van hierdie trappe nie bestaan nie, of nie stewig gevestig is nie, is die volgende trap wankelmoedig of selfs onmoontlik.  

Gestel dan dat ‘n besondere kind nie ‘n gegewe begrip baasraak nie, of nie ‘n metode ontwikkel wat hom of haar toelaat om die proses uit te voer nie. As hierdie proses dan ‘n voorvereiste is vir die volgende kennis wat gebou moet word, is dit duidelik dat die kind òf nie die kennis goed gaan bemeester nie, òf dit glad nie gaan regkry nie. 

Voertaal 

Daar is in ‘n vorige rubriek verwys na navorsing van oor die hele wêreld wat aantoon dat moedertaalonderrig die mees suksesvolle opsie is onder alle omstandighede. Die navorsing is so oorweldigend dat UNESCO dit onderskryf. Daar is voor die hand liggende redes hiervoor. Die kind is die tuisste in sy moedertaal. Sy woordeskat is die grootste. Hy ken meer komplekse begrippe in sy eie taal en hy ken ook meer basiese denktransformasies in die taal. Hy leer dus meer komplekse begrippe makliker in hierdie taal aan.  

Die eie taal van die onderwyser speel ook ‘n rol. Min onderwysers ken ‘n tweede taal goed genoeg om moeilike begrippe suiwer weer te gee in daardie taal. So ‘n onderwyser doseer dus ook swakker as wat hy sou via sy eie moedertaal.  

Vandag ontvang die meeste swart kinders steeds hulle basiese onderrig vanaf ‘n vroeë stadium deur medium van Engels (nie hulle moedertaal nie) van onderwysers wat nie van huis af uit Engels praat nie. As ‘n mens ‘n beleid moes ontwerp om swart mense intellektueel te verkneg, kon mens dit skaars beter as dit gedoen het. 

In die geval van Afrikaanssprekendes wat hulle kinders na Engelstalige skole stuur, geld een van hierdie faktore ook. Tensy die kind besonder taalvaardig is, lei die intellektuele ontwikkeling skade.  

Wat die onderrig van ‘n tweede of derde taal betref, geld die begrip van verrykende meertaligheid. Verrykende skole erken die waarde van die ander tale. Verskralende skole bedryf ‘n etos wat ander tale minag. Hierdie is ‘n komplekse saak wat ouers behoort te verreken, maar wat ongelukkig onbekend in die omgang is.    

Toelatingsbeleid 

Die klem op toelating het tot gevolg dat daar dikwels kinders in klasse geplaas word wat te oud vir die groep is, of nie die nodige kennisonderbou het om met vrug deel te neem aan die aktiwiteite van die klas nie, of hulle eiesoortige behoeftes het wat nie in vandag se groot klasse aangespreek kan word nie. Sulke leerlinge word gefrustreerd en veroorsaak om begryplike redes dissiplinêre probleme. Hulle leerproses word vertraag, maar ook dié van hulle klasgenote, wat ook gefrustreer word deur die geldende omstandighede in die klas. Die misplaasde kinders se selfbeeld ly natuurlik ook deur hulle onvermoë om te presteer. 

Dissipline 

Elders is aangetoon dat die regtekultuur waarop die nuwe stelsel gefundeer is, nie eie is aan die meeste groepe binne Suid-Afrika nie.  

Dissipline is ‘n probleem in baie skole. ‘n Onhoorbare onderwyser kan nie skoolhou nie. ‘n Gedissiplineerde samelewing kan nie uit ‘n ongedissiplineerde skolestelsel te voorskyn kom nie.  

Die verval van dissipline het verskeie ander meer komplekse newe-effekte, wat nie hier ter sprake is nie. 

Die impak van deurvloeiing 

Deurvloeiingsbeleid het tot gevolg dat baie kinders in ‘n volgende graad opgeneem word wat nie oor die nodige voorkennis beskik om gebruik te maak van die leerervarings in die nuwe graad nie.  

Die argument word gemaak dat die stelsel meer koste-effektief is omdat meer leerlinge deur die stelsel vorder. As bloot liggame wat uitvloei gemeet word teen insetkoste, is die argument waar. Word daar egter gekyk na die mate van bruikbare kennis – geletterdheid, getalvaardigheid e.d.m. - word die argument op sy rug gekeer. Die regering kry tans ‘n uiters swak rendement op sy onderwysbesteding. 

2.3.5    Perifêre sake 

Die regtekultuur: Die ANC het eensklaps ‘n menseregtekultuur in terme van wetgewing gevestig. Hierdie stap het op verskeie terreine probleme veroorsaak omdat dit in verskillende gemeenskappe op verskillende basisse gesuperponeer is. Die blote feit dat ‘n wetgewende grondslag daargestel is, beteken egter nie dat die gemeenskap die onderliggende waardes hulle eie gemaak het nie. Die ou waardes bestaan voort en is grootliks verantwoordelik vir die dinamiek van die betrokke gemeenskap vorentoe. 

Sommige Engelstaliges, die eertydse liberale demokrate onder ander groepe, asook van die ANC uitgewekenes, wat die liberale demokrasie in die Europese gasheerlande ingeadem het, is vermoedelik die enigste mense wat die etos wat die nuwe grondwet en ander wetgewing wat menseregte onderspan, met gemak beleef omdat daar geen waardebreuk by hulle bestaan nie.  

Amper alle swart mense kom uit ‘n rigied paternalistiese stelsel. Hierdie stelsel oorheers nie net die onderlinge verhoudinge binne die gesin nie, maar word ook weerspieël in die stamhoof se gesag oor die stam. Die tradisionele geloofstelsel, wat ‘n besondere plek toesê aan die voorvaderlike geeste, is ook nie soomloos te versoen met ‘n sekulêre menseregte dispensasie nie. 

Die beleid jeens die Kerstening van slawe – sommige is gedoop maar baie is nie – het die kleurlinge beïnvloed. As groep is hulle weliswaar mettertyd deur die kerke opgeneem, maar die invloed van die NG Kerk was relatief klein weens die houding van die kerk enersyds, maar ook weens die onwilligheid van die mense self om deel te word van die strukture van die groep wat as hulle onderdrukkers gesien het. Hulle het in groot getalle by ander kerkgenootskappe aangesluit.  

Voorts het die dopstelsel, wat wye toepassing in die Suid-Kaap gehad het, hulle verknegting versterk asook ouergesag afgetakel. Dis nie nodig om vir ‘n dronk pa en ma te luister nie, maar as jy dit nie doen nie, is geweld dikwels die uitkoms. 

Afrikaners ken allermins menseregte. Die oppergesag behoort aan God. Sonde is ‘n gegewe – so ook, vir die uitverkorenes, redding. Die grondwet van die Republiek van die Oranje Vrystaat was wel ‘n dokument van die enlightenment, maar die kerk het steeds sy morele greep behou, en elders was paternalisme onder Goddelike gesag meestal die norm.  

Feit is dat ‘n menseregtekultuur die verantwoordelikheid vir menslike handeling sekuur plaas op die skouers van die individu. Vir bykans die hele Suid-Afrikaanse samelewing was dit ‘n sterk breuk met hulle verlede. Omdat waardes grootliks gedrag rig, sal gedrag nog lank neem om met die waardes van die staatsbestel te harmoniseer. 

‘n Laaste faktor betreffende die administrasie van regte wat in berekening gebring moet word, is dat die ANC graag die entitlements vervat in tersiëre regte wil implementeer. Elke individu is geregtig op ‘n goeie opvoeding, menswaardige werk, basiese gesondheid ens. Vir groepregte is daar egter min simpatie. Swak bedinging tydens die oorgangproses het groepe ook sonder die middele of instrumente gelaat om sulke regte-minagtende stappe in die howe of deur openbare mening te toets.  

Dissipline 

Skoolkinders was die voetvolk van die ANC-aanslag voor die oorgang. Hierdie rol was strydig met die sienings van baie ouers en wat geswig het, was ouergesag. Voorts was die skole een van die primêre teikens van die verset en skole moes disfunksioneel gemaak word. Hierdie beweging het die gesag van die individuele onderwyser, die skoolhoof en die onderwysowerheid vernietig. In stedelike gebiede in die swart, kleurling en Indiër substelsels het die ANC dus (weens sy eie aksies) grootliks disfunksionele inrigtings aangetref. Die vinnige vestiging van menseregte as rigtende norm het hierdie probleem vererger. Gesagsfigure kon nie steun op tradisionele gesagstrukture om gesag te herstel nie.   

Die waardeverskuiwing het in die skolestelsel veroorsaak dat lyfstraf afgeskaf is. Voorts is die onderwysers se verskeidenheid van rigtende optrede – sarkasme, persoonlik verkleinerende opmerkings met of sonder humor, ‘n drukkie vir die kind wat presteer het, nou uit die arsenaal verwyder. Lyfstraf is uit; so ook ‘n kwetsende opmerking, en ‘n drukkie versteur die seksuele integriteit van die individu. Dat baie van hierdie dinge nie opvoedkundig sin maak of antropologies gesond is nie, is nie ter sprake nie. Die wet sê so en die kind (of sy of haar ouer) kan hulle op die wet beroep.  

Dissipline is een van die slagoffers in die nuwe bedeling en kan nie herstel word sonder dat van die individuele regte gerelativeer word nie. 

Beide hierdie aspekte verdien aandag.  

2.4    DIE INRIGTINGS 

2.4.1              Voorskoolse onderwys 

Twee aspekte van voorskoolse onderwys speel in op die huidige en toekomstige onderwyssituasie: beskikbaarheid en voertaal. 

Beskikbaarheid 

Omdat toegang tot formele onderwys vir die nuwe regime van primêre belang was, en omdat die fiskus na sanksies ‘n beperkte dravermoë gehad het, is besluit dat voorskoolse onderwys in die geheel privaat sou wees. Die staat sou bykans geen befondsingsrol speel nie. Voorts, omdat soveel swart kinders weens onnagevorsde redes nie skoolgereed is aan die begin van die jaar waarin die kind ses jaar oud word nie, en die regering die stelsel se kostedoeltreffendheid wou verhoog, is die toelatingsouderdom opgestoot na die jaar waarin die kind sewe word. Daar is gehoop dat minder skoling op hierdie wyse vrugteloos sou wees. Hierdie saak is egter reggestel.  

Hierdie stappe beteken dat voorskoolse onderwys grootliks beperk is tot middelklas-kinders. Die kinders wat die grootste behoefte gehad het aan skoolgereedheids-programme het die minste blootstelling daaraan gekry. Hierdie maatreëls het vermoedelik die skoolgereedheidsgaping verbreed eerder as vernou. ‘n Mens sou verwag dat ‘n toename in milieugestremdheid die gevolg van hierdie beleid sou wees.   

‘n Poging word gemaak om van hierdie probleme aan te spreek deur middel van ‘n verpligte voorbereidende jaar. Ongelukkig is daar onduidelikheid binne die stelsel wat met die jaar beoog word en die opleidingsinrigtings het dikwels nie die kundigheid om onderwysers doeltreffend vir hierdie jaar voor te berei nie.  

Die gehalte van diens in die creche’s is ook onegalig. In baie provinsies is daar geen of min kontrole oor hierdie inrigtings.  

Voertaal 

Omdat ligging so ‘n belangrike faktor is in die keuse van ‘n crechê of voorskoolse skool, is baie van hierdie inrigtings dubbelmedium. Die skooleienaar wil soveel moontlik van sy of haar mark vang, en hierdie beleid maak die skool vir die meerderheid toeganklik. Omdat so ‘n milieu ‘n gesonde taalmilieu is en verrykende meertaligheid aanmoedig, vestig dit ook dikwels ‘n vlotheid in die kind se tweede taal. In die verlede het hierdie feit nie ingespeel op die ouer se keuse van voertaal wanneer die kinders dan werklik skool toe gaan nie. Nou beteken dit egter dat die Afrikaanssprekende kind eintlik al Engels in so ‘n mate magtig is dat dit relatief maklik is om die kind in die Engelsmedium in te skryf. Gegee die gesindheidsverandering onder Afrikaanssprekendes teenoor taal (wat in die paragraaf oor gesindhede beskryf word) skryf baie Afrikaanse ouers nou hulle kinders in in ‘n Engelsmedium laerskool in die waan dat hulle vir hulle kinders ‘n lewensvoordeel gee.     

Beide hierdie sake sal in die toekoms aandag moet kry. 

2.4.2     Die skole 

Onderwys is ‘n komplekse verskynsel en ‘n groot verskeidenheid van faktore werk daarop in. ‘n Groot verskeidenheid van hulle is reeds bespreek asook die impak wat hulle individueel en gesamentlik op die skolestelsel gehad het. Dit het grootliks verduidelik waarom die uitkomste wat verkry is, nie met verwagtinge gestrook het nie.  Daar is egter een verskynsel wat nog nie in detail bespreek is nie: dié van inmigrasie op stadskole. 

Stede ontwikkel konsentries en dit is daarom dat, toe instromingsbeheer afgeskaf is, plakkery veral op die periferie van stede plaasgevind het.  Ook gereserveerde woongebiede was tipies in die buitewyke van die stad.  Toe die nuwe regering toelating tot skole oopgooi, het hierdie kinders gestroom na die skole in die stede.  Uiteraard is die naastes die meeste geaffekteer.  Dit het gebeur omdat daar ‘n om ‘n verskeidenheid van redes, ‘n groot mate van wantroue was in die skole wat in die eie woongebiede en plakkerskampe voorsien is. 

Hierdie instroming van leerders, en later onderwysers, het ‘n onmiddellike impak op skole gehad. In baie gevalle is voertaalbeleid van die skool aangepas. In alle gevalle het die leerlinggemeenskapsaamestelling ingrypend verander. Leerders van verskillende milieus, kulture, gelowe, taalgemeenskappe en maatskaplike agtergronde is saamgegooi.  Die proses is dikwels sonder sensitiwiteit deurgevoer, sodat gemeenskappe in opstand daarteen gekom het. Dit het ‘n verdere ontvlugtingsproses ontketen – van die skool in die periferie na die skool in die stadskern. Dikwels het die vlug geëindig in die private skole. 

Die ontvlugtendes was egter in die minderheid. Dié wat agtergebly het, was nou in skole wat onder spanning bedryf is, nie verrykende taalmilieus kon skep nie, en gevolglik bygedra het tot die milieugestremdheid onder die leerderbevolking.     

Dit was en is ‘n aanvullende oorsaak van die huidige probleme. 

2.4.3     Onderwysersopleiding 

Oor onderwysersopleiding in die nuwe bedeling sê Davies (2004) die nuwe stelsel: 

·         lewer te min rekrute

·         bied nie vir alle onderwysvlakke toepaslike opleiding nie

·         maak nie oral voorsiening vir opleiding in moedertale anders as Engels nie

·         skep nie meer die geleentheid vir mense om via die onderwys na die middelklas te migreer nie.  

Hierdie bewerings is grootliks waar. Nogtans sê Park (2004) dat Wes-Kaapland genoeg en goeie gehalte rekrute kry, ook uit die blanke gemeenskap en die middelklas. Dieselfde, volgens Steyn (2004) geld Noord-Wes Provinsie. Park se bewerings is gekwantifiseer, maar hy gebruik ‘n atrisiekoers van 5% per jaar. Hierdie syfer mag akkuraat wees vir van die landelike gebiede en van die verskillende fases, maar dis onwaarskynlik dat dit geld vir hoërskoolonderwysers in die wetenskappe, wiskunde of die handelsvakke. Voorts lyk dit nie of die VIGS-pandemie in berekening gebring is nie. In bepaalde provinsies is selfs Afrikaanse en Engelse taalonderwysers skaars. Geen gegewens is vir bepaalde provinsies beskikbaar nie en die behoefte is seersekerlik nie gekwantifiseer nie.  

Behoeftebepaling 

Die eerste uitdaging betreffende onderwysersopleiding vir Afrikaanssprekende onderwysers in die nuwe bedeling is om ‘n model te ontwikkel wat die aantaal onderwysers sal moet bepaal wat jaarliks in die opleidingstelsel opgeneem moet word om die skole volledig toegerus te hou met toepaslik gekwalifiseerde personeel. In die vorige bedeling is gewerk op ‘n atrisiekoers van ongeveer 10% per jaar. Dit geld nie meer nie en ‘n nuwe empiriese studie is nodig om die koerse in die verskillende dissiplines te bepaal. 

Werwing 

Die tweede uitdaging lê by werwing. Menlopark Hoërskool het ‘n beursprogram.           R 15 000 p.j. word aan geskikte kandidate aangebied om hulle in die onderwys te bekwaam. Daar is geen terugbetalingsvereiste nie – bloot ‘n periode van diens – maar desondanks is geen beurse nog toegeken in die jare wat die beurse beskikbaar is nie. Geen aansoeke is ontvang nie. Rapport se onderwysfonds het weliswaar nou meer as 70 beurse toegeken, maar dit is in alle waarskynlikheid nie voldoende nie.  

Gehalte van opleiding 

Die derde uitdaging is die gehalte van opleiding. Onderwyskolleges bestaan nie meer nie en hulle funksies is grootliks deur die gewese technikons oorgeneem. Hierdie inrigtings het geen kennis van hierdie werk gehad nie en het nog nie hulle voete gevind in die uitvoering van hierdie taak nie. Van hulle oordeel byvoorbeeld dat geen spesiale voorbereiding benodig word vir ‘n onderwyser wat in die voorbereidende en aanvangsklasse gaan praktiseer nie.   

Geskikte bestuurspersoneel 

‘n Vierde, en verwante probleem is die probleem van geskikte bestuurspersoneel. ‘n Professie sonder nuwe rekrute is ook ‘n professie sonder die teëlaarde vir toekomstige bestuurspersoneel. 

Skole kan nie funksioneer sonder personeel nie. Al vier hierdie uitdagings sal aandag moet kry, anders het onderwys deur medium Afrikaans ‘n beperkte toekoms in hierdie land.           

2.4.4     Hoëronderwys 

Bykans al die faktore wat hierbo beskryf is met die uitsondering van metodologie en dissipline, geld in ‘n mindere of meerdere mate ook vir die hoëronderwys-stelsel. Omdat die primêre fokus van hierdie verslag die skolestelsel is, word hier bloot enkele verdere perspektiewe genoem. 

·         Afrikaans as taal van hoëvlakse diskoers is en word bedreig.

·         Transformasie het in der waarheid die kapasiteit van die stelsel verklein.

·         Swak skooluitkomste het bykans alle universiteite gedwing om studente wat nie werklik oor die vaardighede beskik om van hoëronderwys ‘n sukses te maak nie, op te neem. Allerlei verrykingskursusse, brugkursusse edm. moet nou aangebied word. Hierdie inisiatiewe vereis bronne wat dan nie vir die tradisionele werksgebiede van die universiteit, naamlik onderrig, navorsing en gemeenskapsdiens, aangewend kan word nie.

·         Inrigtings is sonder inagneming van individuele missie in groter gehele geïnkorporeer. Die feit is dat hierdie missies juis gedifferensieer was weens gedifferensieerde behoeftes in die arbeidsmark. ‘n Voorbeeld hiervan is die verdwyning van die onderwyskolleges. Geen ordelike voorsiening is gamaak om hulle funksies elders te vestig nie.

·         Toelatingsvereistes vir bepaalde kursusse is onder druk. Na wat in die media berig word, word mediese fakulteite nou beïnvloed om studente in te skryf wat nie aan normale toelatingsvereistes voldoen nie, bloot om die getal swart studente te verhoog.

·         Personeelbeleid het baie mense in poste geplaas wat hulle nie kan uitvoer nie.

·         Die navorsingsinfrastuktuur is verswak, en in bepaalde gevalle (landboukundige navorsing is een van baie voorbeelde) lamgelê. Navorsing is wel nie ‘n Afrika prioriteite nie, maar dit is die enkele meganisme waardeur ‘n samelewing homself en sy gebruike kan vernuwe.

·         Akademiese outonomie is verswak.

·         Inrigtings se bestuursoutonomie is ingeperk.  

2.5                       GESINDHEDE VAN GEBRUIKSGROEPE 

Daar is omvangryke navorsing wat aantoon dat die affektiewe element ‘n deurslaggewende rol speel by leer. Dit is gevolglik noodsaaklik om die gesindhede van onderwysgebruikers jeens die nuwe stelsel na te gaan. 

Daar moet op gelet word dat dit moeilik is vir ‘n leek om die gehalte van onderwysuitkomste te evalueer. In ‘n bepaalde opsig is die individuele kind se uitkomste selfnormerend in die sin dat dit die maklikste gemeet word teen die uitkomste van sy of haar eweknieë in dieselfde klaseenheid. Wat natuurlik werklik relevant is, is die individuele prestasie gemeet teen internasionale standaarde. 

Schlemmer (2004) bevind dan ook dat die mins gegoede groepe, en dié wat die minste kontak met die skool het, die huidige onderwysstelsel die beste beleef. In die bespreking wat volg, moet hierdie gegewene in gedagte gehou word.    

2.5.1              Die Indiërs 

In die aanloop tot die oorgang, was geen groepe in die onderwys meer geradikaliseer as die Indiër- en kleurlingonderwysers nie. 

In die geval van die Indiërs, was dit nie noodwendig te wagte nie. Apartheid het hulle weliswaar uitgesluit van bepaalde lewensmoontlikhede, maar sosiaal-maatskaplik het dit met hulle goed gegaan. Ook hulle onderwysstelsel en inrigtings se gehalte was goed – in so ‘n mate dat hulle substelsel se matriekuitslae van al die substelsels in die land in die laat tagtigerjare die tweede beste was. Slegs Kaapland het hulle geklop. Die Universiteit van Durban-Westville het ‘n goeie akademiese beeld gehad. So ook hulle technikon, die M L Sultan Technikon. Onderwysers van gehalte is ook opgelei. Van hulle skole soos Shastri College was uitstekend, goed gefinansier en gekoester deur die gemeenskap. 

Die radikalisering van die onderwyskorps gedurende die periode voor oorgang, is dus moeilik te verstane sonder inagneming van die moontlikheid dat die leierskap doelbewus besig was om die professie te herposisioneer met die oog op aanvaarding deur die ANC na bewindsoorname. Hierdie radikalisering het ‘n vernietigende uitwerking op die uitvoerende onderwys gehad. Skole het eers no go areas geword vir skoolinspekteurs en vakadviesdienste. Daarna is skoolhoofde se gesag stelselmatig afgetakel. Groot getalle skole het vir groot gedeeltes van die jaar disfunksioneel geword. Die gebeure het natuurlik groot onenigheid in die breë gemeenskap veroorsaak. (Sien Rahmsur, 1993.) 

Die oorgang het egter nie die geantisipeerde gevolge gehad nie. Geliberaliseerde toelatingsbeleid het tot gevolg gehad dat die middelklas waar moontlik hulle kinders uit die Indiër elite inrigtings geneem het en by voorheen wit Engelse middelklasinrigtings ingeskryf het. Vir die res, wat die meerderheid is, het inmigrasie die aard van hulle skole ingrypend verander. Ook gehalte van leeruitkomste is aangetas. Dieselfde het op naskoolse en hoëronderwysvlakke gebeur. Terselfdertyd het swart leerlinge en studente hulle plekke in die Indiërinrigtings opgeneem. Dit het meteens tradisionele Indiërinrigtings hulle leierselement ontneem en die inrigtings se etos verander. Voortreflike inrigtings, wat voorheen moeisaam deur geslagte se ywer opgebou is, is binne ‘n kort periode van hulle donateurgemeenskappe vervreem. Dieselfde het op naskoolse en hoëronderwysvlakke gebeur. 

Die persepsie, moontlik onder druk van apartheid, dat die Indiër gemeenskap ‘n identifiseerbare gemeenskap is, was grootliks weg. 

Ook het die vrugte van radikalisering vir die professie uitgebly. Soos in ander substelsels, het die nuwe bewindshebbers (in hierdie geval die IVP) gewoon, soos die ANC elders, die senior vakkundiges van die gewese substelsel uit diens gestel. ‘n Voortreflike en goed befondsde substelsel het sienderoë uit hulle greep verdwyn. 

Vandag is die Indiërs, van al die groepe in die RSA, die minste tevrede met die huidige stelsel. Volgens Schlemmer (2004) is slegs 36% enigsins tevrede met die huidige stand van die onderwys terwyl ‘n volle 50% baie ontevrede is. Die hoofredes hiervoor is UGO en bekostigbaarheid, maar die gehalte van die leerkragte, dissipline, godsdiens en voertaal registreer almal ‘n ontevredenheids-faktor van bo 50%.   

2.5.2    Die kleurlingbevolking 

Die kleurlingradikalisering was makliker om te begryp. Na die verwerping deur die destydse regering van die hoofbevindings van die Erika Theronverslag, het die trikamerale stelsel bloot hulle tweederangse burgerskap bevestig en baie kleurlingonderwysers was gevolglik met hart en siel in die bevrydingsbeweging.  Ook hier het die substelsel wat gehalte betref, vinnig agteruitgegaan weens politieke aksie in die inrigtings. 

Gemeenskappe was natuurlik minder welvarend as die Indiërs, met die gevolg dat relatief minder kinders weens die hoë reiskoste in voorheen blanke skole opgeneem is. Ewe min mense het dus onmiddellik in gehalte van die onderwys wat hulle ontvang, gebaat. Die druk van opwaartse migrasie van nuwe inkomelinge uit die Transkei en elders, het egter ook hier ‘n etosverandering in baie inrigtings tot gevolg gehad. Veral UWK het hierdie proses deurloop. Op die platteland het bykans niks oornag verander nie, behalwe dat die kleurlingskole nou ooreenkomstig ANC beleid bestuur moes word. Soos migrasie uit die gewese Transkei die dorpies getref het, het die impak egter ook hier getref. Later sal aangetoon word dat die uitwerking op gehalte allermins positief was. 

‘n Verdere probleem vir hierdie gemeenskap, is dat baie mense se apartheidservaring aan hulle ‘n renons in al wat Afrikaans is gegee het. Dit het beteken dat hulle traag was om te migreer na Afrikaansmediumskole en hulle soms gebrekkige Engels het dit ook moeiliker gemaak om gladweg in die Engelse skole tot hulle reg te kom. Vir hulle was die opwaartse migrasie moeiliker en baie stadiger. In sommige gebiede het dit nooit wesentlik plaasgevind nie.  Volgens Schlemmer (2004) ontvang bykans 30% van die kleurlingbevolking hulle onderrig deur medium Engels.  

Daar is ‘n sterk persepsie dat die kleurlinggemeenskap steeds aan die agterste speen suig. Let op dat hierdie gemeenskap homself agtergeblewe geag het, toe met entoesiasme en optimisme meegedoen het aan die oorgangspolitiek met die hoop op radikale verbeterings, en toe moes ervaar dat hulle steeds min vordering maak. Die emosionele uitkomste is nog nie nagevors nie, maar is vermoedelik beduidend en speel na verwagting in op die huidige onderwysuitkomste.   

Hulle tevredenheid met die stelsel is tog beduidend. Volgens Schlemmer is 60% relatief tevrede en slegs 13% baie ontevrede met die stelsel.        

2.5.3    Blanke Engelssprekendes 

Baie blanke Engelssprekendes het nominaal wat hulle altyd wou gehad het. Rasse-ekslusiwiteit is weg, maar hulle het steeds “hulle” skole want hulle kan via gedifferensieerde skoolgelde toelating relatief goed beheer. Daar is weliswaar vorige Engelsmediumskole waar swart kinders nou weens demografiese redes sterk in die meerderheid is. White flight, indien nodig na die private sektor, is vir die meer gegoede dan dikwels die opsie. Tog het die impak van beleid op onderwysstandaarde hulle tevredenheid sterk getemper. Van hulle is volgens Schlemmer (2004) slegs ongeveer 34% tevrede met die huidige stelsel en die faktor wat hulle die ongelukkigste stem, is UGO. Ander faktore, dissipline, die gehalte van leerkragte, en godsdiens registreer ook almal ‘n ontevredenheids-faktor bo 40%.    

2.5.4    Die swart groeperings 

Die verskillende swart groepe was die primêre drywers van die oorgang en is oorwegend die ontvangers van mag. As sulks, is onderwys onder hulle beleidmatige beheer en hulle is tans tevrede met die uitkomste. Daar is genoeg opwaartse beweging om dit moontlik te maak om negatiewe elemente te ignoreer. Voorts is daar nog ‘n post-oorgang euforie wat tot gevolg het dat gebeure minder krities beleef word as normaal. Verder is hulle, in vergelyking met die velede, die beste daaraan toe.  

Die legio studies, plaaslik en internasionaal, wat aantoon dat leeruitkomste in den brede nie verbeter het nie – eerder verswak het - word bloot as rassisme afgemaak.  Van hulle is volgens Schlemmer (2004), amper 70% tevrede met die huidige praktyk. Ook hulle is egter grootliks gekant teen UGO. Ander faktore wat ontevredenheid skep, sluit in oorlading en koste. Geen faktor registreer egter ‘n ontevredenheidsfaktor van bo 40% nie. 

2.5.5    Die Afrikaners 

Die Afrikaanse belewing is ook en veral ter sake. Die gemak waarmee  die vorige bewind sy steungroep oortuig het om die oorgang te aanvaar, laat die vermoede ontstaan dat die breë bevolking sy leierskap vooruit was. Die breë publiek het vermoedelik vroeg begryp dat die status quo nie kon voortduur nie. Ook die massale ongeduld met die NG Kerk steun die gedagte dat die denke van  gemeenskapleiers by dié van hulle volgelinge agter geraak het.   

Voorts het gebeure sedert die oorgang, veral die Waarheids-en Versoeningskom-missie asook die ANC se meesterlike tipering van Afrikanerskuld (iets waaraan die Afrikaanse pers meegedoen het), die skuldgevoel, wat vermoedelik reeds embrionies teenwoordig was, laat gedy.  

Vandag word Afrikaanse gesindhede rondom die onderwys getipeer deur twee hoofstrome: die een onverbiddelik Afrikaans (en dikwels raseksklusief) die ander oortuig dat die toekoms ‘n Engelse toekoms is. Laasgenoemde plaas toenemend hulle kinders in Engelstalige skole in die waan (of moontlik met die verskoning) dat hulle self sal sorg dat hulle kinders Afrikaners bly. ‘n Verskynsel wat vreemd is, is dat baie Afrikaanssprekendes dikwels aanvaar dat Engels die openbare voertaal is. Hulle inkopies, gesprekke met die owerheid, selfs met vreemdelinge – vind in Engels plaas, terwyl hulle onderling onder mekaar Afrikaans praat. Dis asof hulle glo dat Afrikaans nie meer in die openbaar gepraat mag word nie.  Die verset wat tydens die vorige twee periodes van onderdrukking van Afrikaans tog teenwoordig was, is hierdie keer afwesig.    

Let op dat ‘n groot gedeelte van die Afrikaner elite nie hulle kinders in Afrikaanse skole plaas nie. Voorts neem kleurlingkinders nie noodwendig uit vrye keuse nie hierdie plekke op nie. Dan gebruik verskeie beheerliggame taal as meganisme om swart kinders uit die skole te weer. Dit beteken dat fasiliteite on- of onderbenut word. Dit is nou vir die owerheid maklik om hierdie skole op ekonomiese gronde oop te dwing.  

Afrikaanse skole wat sover moontlik swart kinders uit hulle uitweer, is dan ook dikwels juis vir die middelklas nie aanvaarbaar nie omdat die skole die kinders nie voorberei op die multikulturele samelewing waarin hulle later moet funksioneer nie. Let op dat die verlies aan middelklaskinders die intellektuele gehalte van die leerlingkorps verskraal. Dit op sy beurt het ‘n vermenigvuldigereffek. Soos die skole krimp, kan hulle al hoe minder dienste aanbied en kan hulle al hoe minder kompeteer. In ‘n mededingende gemeenskap is hierdie proses fataal. Die presiese aard van die gesindhede van Afrikaanssprekendes wat hulle kinders in Engelstalige skole plaas, is nog nie nagevors nie, maar informele gesprek dui oa. die volgende aan as moontlike oorsake: 

·         Vrese vir rasse-eksklusiwiteit

·         Vrese vir ‘n oormatige rol van dominees in beheer

·         Vrese vir enige sweem van Christenwetenskap in skoolmetodologie of die kurrikulum

·         Swak onderrig in Engels, wiskunde, die wetenskappe en handelsvakke.

·         ‘n Versugting na ‘n eietydse, nuwe Suid-Afrikaanse etos.   

Die status van die skool mag ook ‘n beduidende rol speel.  

Weens hierdie en ander faktore vind Schlemmer (2004) dat ongeveer 38% die huidige stelsel bevredigend vind. Ongeveer 32% is baie ontevrede met die stand van sake. Naas UGO en die ander negatiewe faktore wat die al die gemeenskappe gemeen het, is daar by Afrikaners ‘n beduidende vrees vir kulturele verswelging, bekostigbaarheid en verswakkende dissipline.  

In die lig van hierdie algemene ongelukkigheid, is dit vreemd dat Afrikaansspre-kendes nie gretig is om private skole te stig nie. Dit is so dat skoolkampusse in stedelike gebiede duur is, maar ‘n groot deel van die uitbreiding van die Engelse private sektor het op die platteland plaasgevind. Daar was, met die uitsondering van die BCVO- skole geen soortgelyke Afrikaanse beweging nie.   

In die konteks van hierdie verslag is daar twee stelle gesindhede wat aangespreek moet word indien Afrikaans gaan oorleef: dié van kleurlinge en dié van Afrikaanse middelklasmense wat hulle kinders tans na Engelstalige skole toe stuur.  

2.6                       DIE PROBLEMATIEK RONDOM KLEURLINGONDERWYS 

Analise van uitslae op skoolvlak en hoëronderwys toon aan dat kleurlingprestasie omtrent die swakste is van alle groepe in die RSA Volgens Schlemmer (2004) is hulle matriekuitslae marginaal beter as dié van swartes, maar in 1999 was slegs 3,5% van die kohort 18 – 24 jariges op universiteit. Hulle verteenwoordiging op universiteit is in daardie jaar die laagste van almal, insluitend swart student, waar 4,7% van dieselfde kohort op universiteit was.  

In die vorige rubriek is geskets hoe kleurlinggesindhede in die apartheidsera teen Afrikaans gedraai het, hoe die nuwe bedeling nie die verwagte vrugte gelewer het nie, en hoe dit impakteer op huidige kleurlinggesindhede betreffende hulle plek in die samelewing. Gegee die goed nagevorsde verwantskap tussen gesindheid en leeruitkoms, is die swak uitkomste miskien te wagte, maar die omvang daarvan is kommerwekkend.   

Daar bestaan geen gesaghebbende navorsing wat die presiese oorsake van hierdie gebrek aan prestasie identifiseer nie. Tog is daar in die onderwys aanvullende, maar verwante faktore wat vermoedelik inspeel op kleurling prestasie.  

Onderwysgehalte 

Baie van die onderwysleiers in hierdie sektor is opgelei in die post 76- fase. In hierdie era is onderwyskolleges en universiteite gedestabiliseer. By inrigtings waar hierdie persone opgelei is, was politieke protesaksies dikwels meer algemeen as klasbywoning. Dit het noodwendig ‘n letsel gelaat op die akademiese mondering van hierdie praktisyns.  

Dissipline 

Dekonstruksie van die apartheidstelsel het vereis dat dissipline in sowel die onderwysinrigtings as die opleidingsinrigtings tot niet gemaak word. Baie huidige praktisyns is opgelei terwyl dit die norm was en dit het hulle norm geword. Gesien hulle mindere sukses in die nuwe bedeling, is die insentief om dinge reg te stel, beperk.  

Taal 

Die enkele grootste faktor in die prestasie van kleurlinge in die stelsel, is vermoedelik taal. Hulle weier dikwels onderwys deur medium van hulle moedertaal, maar die vermoë om deur middel van Engels klas te gee, is dikwels beperk. Die taalgebruik het dan ‘n driedubbele negatiewe invloed: die kinders leer deur ‘n taal wat hulle swak verstaan, die onderwyser doseer deur ‘n taal wat hy of sy nie ten volle beheers nie en weens die algemeen geldende gesindheid jeens Afrikaans, is die taalmilieu binne die skool per definisie verskralend. 

Migrasie 

Opwaartse migrasie het in baie ander groepe se ervaring minstens ‘n verbetering in onderwysgeleenthede tot gevolg gehad. In die geval van baie kleurlinge was dit weens voertaal nie die geval nie. Voorts het relatief min leerders opmigreer. Inmigrasie in tradisioneel kleurlingskole het egter wel plaasgevind – meestal deur leerders wat Xhosa-sprekend is – ten nadele van die gehalte onderrig. 

As die kleurlinggemeenskap se ontwikkeling versnel moet word, moet al hierdie  probleemareas aangespreek word. Dit sal tegelykertyd ook bydra tot die oorlewing van Afrikaans. 

3                  GESONDE PRAKTYK 

3.1          WETEGEWENDE RAAMWERK

 Indien Afrikaans wil oorleef, is dit dringend noodsaaklik dat ‘n groep geroepe en bekwame regslui aangestel word om 

·         die wetlike raamwerk dop te hou en die posisie gereëld op te dateer, o.a. deur die bywerk van naas-wetgewing soos dit moedertaalonderrig en moedertaalskole raak

·         namens skoolgemeenskappe wat daarom vra, ondersoek te doen na ‘n bepaalde departementele optrede, en, indien geregverdig, hulle na die howe te wend vir die beskerming van hulle regte. 

Die oorhoofse oogmerke van hierdie optrede moet minstens die volgende behels: 

·         Die instandhou en uitbou van bestuursoutonomie van alle onderwysinrigtings

·         Die instandhou en uitbou van taal- en kultuurregte

·         Die skep van instrumente om oorskryding van hierdie regte te beveg

·         Die bestudering van wetgewing rondom die onderskeie bestuursmeganismes om te verseker dat mense wat Afrikaans ter wille is, in die toekoms in die besture van geteikende inrigtings opgeneem word. 

So ‘n diens sal ‘n koste-implikasie hê, maar dit hoef nie van groot omvang te wees indien die saak netjies bestuur word nie. 

Die diens sal die vordering van die konsepwetgewing tans voor die Parlement moet nagaan. Gaan die konsep in sy huidige vorm voort, sal dit beteken dat die opsie van private skole geimplemeteer moet word. Met die oog hierop, sal die implementeerbaarheid van so ‘n strategie nagevors moet word. 

Dit sal ook nodig wees om skoolgemeenskappe in te lig dat die diens bestaan. Voorts behoort die diens om gesindheidsredes, ook aan ander taalgemeenskappe beskikbaar te wees met die oog op die instandhoouding van hulle regte.   

3.2    NUWE BELEIDSINISIATIEWE 

3.2.1              Taalbeleid 

Dit is wenslik dat Afrikaansmediumskole ‘n verrykende taalbeleid volg. Dit sal verseker dat sowel Afrikaans as die tweede taal, wat in alle waarskynlikheid weens oueraandrang Engels sal wees, in die bes moontlike omgewing aangebied word. 

Hierdie skole moet ook aangemoedig word om ‘n verdere Afrikataal aan te bied. Deur hierdie tale oor die beskikbare skole te versprei, sal belowende swart studente uit alle taalgroepe aangemoedig kan word om skool te gaan in ‘n milieu wat ook hulle taalbehoud ten beste beskerm.  

Selfs taalonderwysers is nie almal vertroud met die begrippe verrykende en verskralende veeltaligheid nie. Wanneer ‘n persoon of persone getaak word om materiaal hieroor op te stel met die oog op publikasie, moet die publikasie(s) ook aan alle Afrikaansmediumskole beskikbaar gemaak word. 

Voorts is navorsing nodig oor: 

·         die gesindheid van blanke en kleurlingouers uit Afrikaanssprekende gesinne

·         die effek van die taalvermoë van nie-moedertaal onderwysers op hulle onderriguitkomste. 

3.2.2              Toelatingsbeleid 

Migrasie sal altyd tot gevolg hê dat enkele Afrikaansmediumskole onder druk sal wees om af te sien van enkelmediumstatus. Die huidige verval van dienste in die Oos Kaap sal juis in die onmiddellike toekoms hierdie verskynsel tot gevolg hê. 

Skoolgemeenskappe moet aangemoedig word om hierdie druk af te weer, moontlik deur hulle tot die howe te wend. Waar die staat egter ‘n klinkklare saak het, moet twee of meer Afrikaansmediumskole aangemoedig word om te amalgameer.  

Hierdie proses is nie maklik nie. Afrikaanse gemeenskappe doen moeilik afstand van ‘n skool. In gevalle waar gemeenskappe dit wél gedoen het, het die staat geweier dat die proses deurgevoer word. In hierdie gevalle moet die gemeenskap hom tot die reg wend. Die reg op vrye assosiasie staan immer vas. 

3.2.3              Kurrikulumbeleid en didaktiese praktyk 

Beide wat leerinhoude en voorgeskrewe metodologieë betref, moet staatskole aan die staat se voorskrifte voldoen. Die staat kan egter geen skool verhinder om aanvullende leerstof aan te bied nie.  

Wat metodes betref, geld dieselfde reël. Solank die staat se voorskrifte uitgevoer word, kan die skool nie verhinder word om aanvullende metodes te gebruik nie.

Afrikaanse skole moet aangemoedig word om hierdie strategieë gekoordineerd aan te pak.  Die instrument hiervoor is die bestaande hoofdekringe. Waar hoofdekringe nie bestaan nie, moet hulle stigting aangemoedig word. 

In die mate wat die staat aangemoedig word om kurrikulumbeleid aan te pas, is dit ‘n natuurlike funksie van die onderwysersverenigings.

3.2.4              Norme en standaarde 

Afrikaansmediumskole sal op die duur nie kan volstaan met die norme en standaarde wat die staat voorskryf nie. Daar is te veel bewyse dat standaarde daal. So, byvoorbeeld sê Horne (Rapport, 14 November 2004) dat, in ‘n analise van 265 van die land se beste graad 11’s, 37% van die 91 aansoekers met ‘n Afrikataal as moedertaal, ‘n geletterdheidsvlak getoon het van gr. 4 tot gr. 7. Van hulle het 28% ‘n syfervaardigheidsvlak van gr. 4 tot gr. 7. Hierdie leerders het, om te kwalifiseer as beursaansoekers, almal bo 60% gekry in Engels, wiskunde en wetenskap. Hierdie bevindings is geensins enig in hul soort nie.   

In die lig hiervan, sal die skole, naas die staatseksamen, wat toenemend irrelevant sal word, ‘n ander eksamineringsmeganisme moet identifiseer en gebruik. Daar is verskeie alternatiewe: 

·         Die Suid-Afrikaanse independent schools administreer tans hulle eie eksamen. Daar sou met hulle onderhandel kon word om die vraestelle in Afrikaans beskikbaar te stel.

·         Cambrige Universiteit administreer ‘n erkende skooleind-eksamen in verskeie lande in Afrika, ook Suid-Afrika.

·         Die VBCVO administreer hule eie embrioniese stelsel. Hulle sou gehelp kan word om die stelsel ut te bou vir breë gebruik.

·         Die VSA doen universiteitstoelating aan die hand van gerekenariseerde, gestandaardiseerde meetinstrumente. Hulle itembanke sou bekom en aangepas kan word.

·         Die Universiteit van Kaapstad het ‘n afdeling wat werk in die rigting van alternatiewe toelatingsmeganismes. (Dr. A. Cliff).   

Hierdie is ‘n spesialiste kennisveld en die keuse van die beste opsie sal navorsing vereis. Die hoofdekringe behoort getaak te word om hierdie navorsing te laat doen. Die nodige geld sal voorsien moet word.   

3.2.5              Perifêre sake 

In die beskrywing van die status quo is enkele perifêre sake genoem wat nadelig inwerk op die onderwys. Hierdie sake is belangrik, maar die prioriteit is om eers gesindhede te wysig en strukture in plek te plaas om Afrikaanse moedertaal-onderwys te verseker. Indien hierdie strukture tot stand kom en hulle hulleself bewys as waardige rolspelers naas die staat, kan die strukture in die toekoms aan hierdie sake aandag gee. Intussen is ‘n breed verteenwoordigende liggaam van onderwysbelanghebbendes die natuurlike instrument om hierdie aangeleenthede te beinvloed. 

3.3    DIE INRIGTINGS 

3.3.1              Voorskoolse onderwys 

Die nodige stappe moet gedoen word om baie en bekwame voorskoolse onderwys-personeel op te lei. Hierdie mense moet ook entrepreneurs wees sodat hulle bereid sal wees om Afrikaanse kleuterskole op te rig en te bedryf. Sulke skole moet 

·        Nie ras-eksklusief wees nie

·        Primêr afgestem wees op onderrig deur  medium van Afrikaans

·        Wat taal betref, ‘n verrykende taalmilieu bedryf

·         Hulle leerlinge kanaliseer na Afrikaanse klasse in die formele skool.

3.3.2     Die skole  

Die beste skole ter wêreld is geheel en al onafhanklik. Ondanks hierdie feit, is Afrikaanssprekendes traag om Afrikaansmedium private skole te stig, te onderhou en te ondersteun. Hierdie stelling geld egter nie vir ‘n klein minderheid Afrikaanssprekers nie. Die skole ter bevordering van volkseie, Christelike onderwys word geredelik gestig en onderhou. Hierdie skole bedien tans ongeveer 4000 leerlinge op alle vlakke en groei met 8 – 10% per jaar. Ongelukkig bedien hulle ‘n partikuliere groep  met ‘n beswondere siening van die geskiedenis, ‘n spesifieke religieuse grondslag en is hulle tipies rasgesegregeerd. Metodes moet gevind word om Afrikaanse private skole met ‘n meer inklusiewe aard te stig, te onderhou en te populariseer. Intussen is dit vir Afrikaanssprekers gevolglik belangrik om die staat  aan te moedig om bestuursoutonomie waar moontlik in staatskole te waarborg en as omstandighede dit toelaat, verder uit te  bou. Sou die staat voortgaan met die huidige konsepwetgewing wat juis die bestuursoutonomie van staatsondersteunde skole verder aantas, is die implikasie duidelik. Afrikaanssprekendes wat Afrikaanse onderwys vir hulle kinders verkies, sal moet wyk uit die staatsektor na nuutgestigte private skole.    

In die staatsektor kwyn Afrikaansmedium onderwys. Die presiese omvang van die probleem is nie oral bekend nie, omdat geen orgaan bestaan om die statistiek te in en te verwerk nie. Die inwerkingstel van so ‘n statistiese steunpunt, waarskynlik by die Afrikaanse onderwysersverenigings, is wenslik. So ‘n meganisme sal leerlinggetalle op alle vlakke van die onderwys en in alle dissiplines en fases, maar ook onderwysergetalle deurlopend monitor en verwerk. Slegs so kan die omvang van die probleem identifiseer word. Met behulp van tydsreekse sal tendense ook duidelik geïdentifiseer word.     

Wat Afrikaansmediumskole betref, is dié wat die sterkste vertoon, stadskole, groot, akademies sterk en met ‘n aura van sukses. Hulle werf aktief leerders uit alle gemeenskappe. Hiervoor bedryf hulle dikwels koshuise. Hulle bied ‘n wye verskeidenheid vakke, waarvan sommige uitgekontrakteer is aan private agentskappe. Hulle het ‘n eietydse etos en is stewig gevestig in die nuwe Suid-Afrika.  

Hulle taalbeleid is bykans standaard. Hulle bied deur die bank Engels as eerstetaal aan en sommige van hulle verskaf ook Engelse terminologie in ander vakke. So verseker hulle dat die voordele wat ‘n ouer sy kind bied deur hom of haar in die Engelsmedium te plaas, al die leerders in die skool toeval. Die kinders kry dan natuurlik nog die voordeel van moedertaalonderrig. Die taalmilieu is verrykende meertaligheid. In die algemeen was en is dit vandag nie waar van Engelsmedium skole nie. Oorhoofs gesien, is sulke Afrikaanse skole wat taalonderrrig betref, superieur. Hierdie voordeel moet bekend gemaak word.   

Die grootste gevare vir Afrikaansmediumskole is  

·         Staatsdruk om Engels as voertaal te gebruik

·         ‘n  Onvoldoende vloei van jong onderwysers

·         Die gesindhede van ouers

·         Die gesindheid van baie kleurlinge jeens Afrikaans

·         ‘n Gebrek aan fondse. 

Die uitdaging vir die toekoms is om hierdie skole uit te bou en as sektor dinamies te laat groei. Dit sal slegs gebeur as gesindhede by die owerheid en Afrikaanssprekers, wit, kleurling en swart, ingrypend verander word. Benewens die reklame wat hiervoor benodig sal word, sal die nodige stappe gedoen moet word om te verseker dat hierdie skole die toppresteerders in die RSA word en bly.  Voorts sal ‘n proses van dinamiese onderwyser werwing weer op dreef met kom.  ‘n Enkele, of groep taakgerigte organisasies wat hierdie skole ondersteun en uitbou deur hierdie en ander take te verrig, moet in die lewe geroep word. 

3.3.3     Hoëronderwys  

Die onmiddellike verlede het reeds aangetoon dat die staat voldoende instrumente het om bestuurslui in hoëronderwysirigtings aangestel te kry om sy ideologie uit te dra. Afrikaanssprekendes van alle oortuigings sal opgevorder moet word om hulle invloed en stemme so uit te bring dat hierdie proses nie voortgaan nie. 

Die gebrek aan politieke wil om Afrikaans as taal vir hoëvlakse akademiese diskoers te laat voortbestaan, sal moet verander. ‘n Positiewe wil sal weer by Afrikaanssprekendes gekweek moet word om aan te dring op hoëronderwys in Afrikaans. Voorts sal Afrikaanse akademici oortuig moet word dat dit in hulle eie en groter belang is om die taal op hoëronderwysvlak aan te wend en verder uit te bou. Dit sal nie gebeur tensy Afrikaansgesinde leierskap aan ons universiteite aangestel word nie – en dan steeds nie tensy die tradisionele bedienings-gemeenskap sy nek styf maak nie.  

Geen moderne taal sal oorleef nie tensy hy sy vermoë in stand hou om hoëvlakse akademiese diskoers in die taal te kan voer. Dit beteken dat die taal steeds dinamies groei, ook deur die skepping van vakterminologieë. Indien die staat sy anti-Afrikaanse veldtog op die duur in stand hou, sal dit noodsaaklik wees om ‘n private Afrikaanse universiteit te stig. Die kernprobleem sal finansiële steun wees.    

3.3.4    Onderwysersopleiding 

Die eerste vereiste betreffende onderwysersopleiding vir Afrikaanssprekende onderwysers is om ‘n statistiese model te ontwikkel wat 

·         die aantal onderwysers bepaal wat jaarliks benodig word in die verskillende onderwysfases en vakrigtings,

·         die aantal rekrute bepaal wat gewerf moet word om na opleiding bogenoemde getalle onderwysers te lewer. 

Empiriese studie is nodig om die koerse van atrisie in die verskillende dissiplines te bepaal. 

Hierdie oogmerk is ‘n relatief eenvoudige oefening as die gegewens bekend is. Die nodige data sal ingesamel moet word.  

Wat rekrutering betref, is dit nodig dat een of meer rekruteringsbeamptes aangestel sal moet word. Die moontlikheid bestaan dat daar aanvanklik nie genoeg geskikte kandidate gewerf sal kan word nie. In daardie geval moet skole aangemoedig word om met ‘n indiens kadetstelsel te begin waardeur geskikte jongmense direk na skool aangestel word, praktykervaring opdoen en via afstandonderrig hulle formele opleiding voltooi. Hierdie stelsel het vir baie jare vroeg in die vorige eeu plattelandse skole in bedryf gehou. Dit spreek ook gelyktydig die probleem van die gehalte van opleiding aan, mits skole van geselekteerde mentors gebruik maak om rekrute te begelei. Leerderskappe onder die SETA-sambreel is hiervoor beskikbaar.   

Wat die aard van opleiding betref, moet die staat aangemoedig word om weer onderwyskolleges in te stel. Indien dit nie gebeur nie, moet die moontlikheid van die tot standkoming van een of meer Afrikaanse onderwyskolleges, veral in daardie provinsies waar daar geen voorsiening van onderwysersopleiding deur medium van Afrikaans is nie, ondersoek word.  

Wat toekomstige bestuurspersoneel betref, moet hoofdekringe aangemoedig word om bestuursopleidingsgeleenthede vir geïdentifiseerde onderwysers in plek te plaas. 

3.4                       GESINDHEDE VAN GEBRUIKSGROEPE 

Afrikaansmedium onderwys sal nie robuust voortbestaan sonder ‘n gesindheidsverandering onder Afrikaanstalige blankes en kleurlinge nie. Presies wat die aard en omvang is van hierdie gesindheidsverandering wat vereis word, sal slegs navorsing bepaal. 

Die volgende geld vermoedelik. 

3.4.1     Taalleiers  

Ons benodig ‘n groep breed verteenwoordigende leiers, verkieslik uit verskillende kleurgroepe, geslagte en ouderdomme, wat  geredelik die boodskap sal uitdra dat, gesien die vergrype van ander volkere, die Afrikaanssprekende maar ‘n skamele grondslag het vir die omvattende skuldgevoel wat hy tans met hom saamdra. So ‘n groep moet identifiseerbaar wees, en mag moontlik ‘n organisasie vereis. Daar moet in hierdie opsig gekyk word na die Jewish Board of Deputies en ander soortgelyke strukture.  

Die werwing van hierdie leiers is ‘n sensitiewe saak. Wie doen dit? Namens wie praat hulle? Watter mandaat het hulle? Wie is geskik om te dien? Al hierdie vrae sal uitgepluis moet word.    

Hierdie leiers moet die boodskap uitdra dat apartheid sowel positiewe as vervoeilike fasette gehad het en dat die Afrikaner niks meer het om oor skaam te voel as Engelse (die konsentrasiekampe), Duitsers, (die Joodse vervolging) Russe (die Stalinistiese pogromme), Japanners (Korea en later, Mansjurye), Arabiere (slawerny) of Zimbabweërs (interne vervolging van politieke oponente) nie.  

Selfs hier te lande het apartheid nie meer lewens gekos as die stryd tussen Inkatha en die ANC in KwaZoeloe-Natal nie. Wat die onmenslikheid van die beleid betref, vergelyk dit vermoedelik goed met die behandeling wat Mugabe se opposisie van hom en sy regering kry. Dis in elk geval nie naastenby so onmenslik soos die toestande in baie ander Afrikalande waar staatsbronne deur leiers vir eie gewin aangewend word terwyl hulle onderdane gruwelik uitgebuit en uitgemergel word nie.  

Voorts is dit nodig dat veral ons jong mense vertel word dat die nuwe bedeling tot stand gekom het uit ‘n wedersydsydse aanvaarding dat nie een van die partye ‘n eensydige oorwinning in die sg. struggle kon behaal nie en dat daar ooreengekom is om in algemene belang ‘n gesamentlike toekoms te onderhandel.

Daar is nêrens ooreengekom dat Afrikaans en sy inrigtings vernietig sou word nie.  

So ‘n boodskap sal natuurlik fyn gemonitor moet word om te verseker dat dit nie ‘n poging word om die geskiedenis te verdraai nie – bloot om dit in breë konteks te plaas.  

Daar is ander elemente in die boodskap wat moet uitgaan.  

·         Kleurlinge is welkom en hoort tuis in die Afrikaanse taalgemeenskap. In alle opsigte.

·         Moedertaalonderwys is by herhaling deur navorsing bewys as die mees doeltreffende, koste-effektiewe medium van onderrig.

·         Afrikaanssprekendes het ‘n trotse geskiedenis en het ‘n groot bydrae tot die ontwikkeling van hierdie land gemaak. Dit is bloot billik dat hulle hulle taal en kultuurregte van die staat opeis.

·         Afrikaanssprekendes sal voortgaan om ‘n sentrale rol te speel in die uitbou van Suid-Afrika.

·         Waar bekostigbaar, is inklusiewe moedertaalskole, wat ‘n eietydse etos in- standhou, die mees effektiewe instrumente van moedertaalonderwys.

·         ‘n Verrykende taalmilieu in ‘n skool (anders as ‘n verskralende milieu) help leerders om tweede en verdere tale ten beste te bemeester. 

Veral laasgenoemde onderwerpe is esoteries van aard, maar dit is nodig dat die breë gemeenskap weldeeglik van hulle kennis neem omdat dit die kennis is wat mense nodig het om die beste voertaalbesluite vir hulle kinders te maak. Dit sal nodig wees om kundiges te kontrakteer om sulke stof saam te stel in boekvorm. Hierdie uitgawes sal vermoedelik nooit ‘n wins toon nie, maar maniere moet gevind word om die publikasies die lig te laat sien. ‘n Geskikte webwerf moet ook geidentifiseer word om die inligting te dra.  

‘n Liggaam moet gevind word om hierdie onderwyskundige funksies uit te voer. Dit wil voorkom of ‘n struktuur bestaande uit verteenwoordigers van onderwysersverenigings, hoofdekringe en die onderwysnsavorsingsgemeenskap vir hierdie doel byeen gebring moet word.         

3.5    KLEURLINGONDERWYS 

As die kleurlinggemeenskap se ontwikkeling versnel moet word, is die eerste vereiste dat die oorsake van die probleem grondig nagevors moet word.  

Intussen lyk die volgende stappe wenslik: 

3.5.1              Gesindheidskepping 

‘n Aktiewe poging om die kleurlinggemeenskap ‘n tuiste binne die Afrikaanse kultuur te gee, moet geloods word. Dit sal beteken dat leiers moet erken dat die optrede van die Afrikaner in die verlede fout was.  

3.5.2              Taal 

Die dokumentasie wat voorberei word om alle Afrikaanstaliges te oortuig van die opvoedkundige meriete van moedertaalonderwys moet aktief in die kleurling gemeenskap versprei word. Dit sal egter meer verg as ‘n blote passiewe beskikbaarstelling van navorsingsresultate.  

3.5.3              Dissipline en onderwyspraktyk 

Die uitskakeling van swak dissipline en die gebruik van swak onderwyspraktyke in skole is ‘n probleem wat nie vinnig opgelos sal word nie. ‘n Verskeidenheid van meganismes behoort hier aangewend te word:  

·         Steun vanuit onderwysdepartemente moet aangemoedig word.

·         Gemeenskappe moet aangemoedig word om sterk skoolhoofde aan te stel. Alle navorsing toon dat die rol van die skoolhoof sentraal is in enige poging om onderwysstandaarde te verhoog.

·         Twinning van skole kan werk. Dit vereis egter entoesiastiese aanvaarding van beide skole.

·         Beloning van goeie praktyk is baie waardevol. Dit hoef nie materieel te wees nie. Simboliese beloning kan net so waardevol wees. Ouergemeenskappe moet aangemoedig word om praktyk wat op verhoogde leeruitkomste uitloop, te beloon.

·         Om beter uitkomste te behaal, moet uitkomste bekend wees. Onderwysers in hierdie skole (eintlik alle skole) behoort aangemoedig te word om hulle leerders aan geykte toetse te onderwerp om te bepaal hoe hulle met internasionale standaarde vergelyk.    

4.              VOORGESTELDE STRUKTURE EN HUL FUNKSIES 

4.1          ‘N AFRIKAANSSPREKENDE LEIERSKORPS 

4.1.1   Samestelling 

Die behoefte aan ‘n uitgesproke leierskorps is voldoende in par. 3.4.1 berdeneer. Wie hulle sal nader, wie genader sal word en hoe hulle sal fuksioneer, moet verder ondersoek word. 

4.1.2    Funksies     

Die leiers sal ‘n eie missie uitwerk, maar sal die reklamerende funksies beskryf in par. 3.4.1 uitvoer. 

4.2          VAKKUNDIGE LEIDING 

4.2.1              Samestelling 

‘n Verskeidenheid vakkundige funksies is beredeneer. ‘n Verteenwoordigende liggaam behoort hiervoor tot stand te kom. So ‘n liggaam behoort verteenwoordiging te gee aan: 

·         Die onderwysersverenigings

·         Verteenwoordigende ouerliggame

·         Hoofdekringe

·         Die onderwysnavorsingsgemeenskap 

In party gebiede sal hoofdekringe van die hoofde van hoofsaaklik Afrikaansmediumskole tot stand gebring moet word.  

4.2.2              Funksies 

Die funksies van so ‘n liggaam is beredeneer in par. 3.2.1 (gesindhede betreffende voertaal), 3.2.1 (die operasionalisering van private Afrikaansmedium onderwys), 3.4.1 (taal), 3.2.4 (norme en standaarde), 3.3.2 (leerlinggetalle) en 3.5 (kleurlingonderwys) en sluit in: 

·         navorsingsfunksies soos geidentifiseer in par. en par. 

·         die bepaling van navorsingsprioriteite volgens begroting

·         die publiseer van deeglik nagevorsde standpunte

·         die onderhandeling van beleidsaangeleenthede met die owerheid

·         die byhou van leerlingdata met die oog op tendensvasstelling. 

4.3          ONDERWYSERSOPLEIDING 

4.3.1              Samestelling 

Die onderwysersverenigings is die mees kostedoeltreffende strukture om data betreffende onderwysers benodig vir opleiding te versamel. Die SAOU se Hoofkantoor behoort versoek te word om, in samewerking met ander Afrikaanse onderwysgroeperinge, hierdie funksie uit te voer.  

4.3.2              Funksies 

Die volgende funksies (sien par. 3.3.4) moet uitgevoer word: 

·       Die in van data betreffende 

Ø       Afrikaanssprekende onderwysers in diens

Ø       Afrikaanssprekende onderwysers tans benodig in bepaalde vlakke en     vakke

Ø       atrisievlakke in die onderskeie provinsies en vir die onderskeie vlakke en vakke

Ø       atrisievlakke vir studente in die onderskeie opleidingskursusse. 

·         Die ontwerp van ‘n statistiese model om toekomstige getalle onderwysrekrute benodig, te bepaal.

·         Die aanstel en bestuur van een of meer werwingsbeamptes vir voornemende Afrikaanstalige onderwysstudente vir verwysing vir befondsing deur die Rapport Onderwysbeursvonds. 

4.4          REGSDIENSTE 

4.4.1              Samestelling 

‘n Diens bestaande uit een of twee goedgesinde regsgeleerdes behoort aangewys te word om deurlopend aandag te gee aan die wetgewende grondslag van die onderwys. ‘n Verdere span van bereidwillige en bekwame advokate moet gewerf word om namens Afrikaanse inrigtings waar ookal benodig, hofwerk te doen. 

4.4.2              Funksies 

Die funksies, soos uitgespel in par. 3.1 sluit in: om 

·         die wetlike raamwerk dop te hou en die posisie gereëld op te dateer, o.a. deur die bywerk van naas-wetgewing soos dit moetertaalonderrig- moedertaalskole en hoëronderwys raak

·         namens skoolgemeenskappe wat daarom vra, ondersoek te doen na ‘n bepaalde departementele optrede, en, indien geregverdig, namens die gemeenskappe in die howe op te tree ter beskerming van hulle regte. 

5.              FINANSIERING 

Hierdie aanbevelings hou bepaalde finansieringsimplikasies in.  Die vraag wie, of watter organe bepaalde strukture moet skep en uitnodigings moet rig, is in die geval van die identifisering van ‘n leierskap genoem, maar by die skep van ander strukture verswyg.   

Die logiese is dat die persone of groepe wat die befondsing doen, die reg en gesag het om hierdie funksies uit te voer.  

Sulke persone of groepe sal hulle wil vergewis van die finansiële implikasies van hulle optrede. By mandaatgewing sal begroting vir die voorgenome funksies die eerste prioriteit wees, sodat ‘n prioriteit van optrede bepaal kan word.  

OooOOOooo 

BIBLIOGRAFIE

Cummins, J. 1981. The role of primary language development in promoting educational success for language minority students, In California State Dept of Education (Ed), Schooling and language monority students: A theoretical framework (3-49). Los Angeles: Evaluation, Dissemination and Assessment Center, California State University.

Cummins, J. 2003. BICS and CALP: Origins and rationale for the     distinction. In CB Paulston and GR Tucker (eds). Sociolinguistics: The Essential Readings (322 – 328). London: Blackwell.

Horne. In Rapport, 14 November 2004, 8.

Lambert, W. 1975. Culture and language as factors in learning and education. In Education of Immigrant Students, (Wolfgang, A red.) Toronto: O.I.S.E.

Ramsuhr, H. 1993. Ongepubliseerde doktorale proefskrif, Unisa.

 Terug boontoe

Onderwys navorsing

Tuisblad

Medewerkers

Webmeester