|
Afrikaansmedium onderrig op skool en van die menings van ouers in alle gemeenskappe oor die huidige
stand van skoolonderwys
Prof.
Hermann
Giliomee
Chris
Heese
Lawrence
Schlemmer
Die
finansiële ondersteuning van die volgende word met dank erken:
Het
Jan Marais Nationale Fonds
Naspers
Dagbreek
Trust
Stellenbosch
24
Januarie 2005
Strategiese Opsomming vir Top
Bestuur
Hierdie
verslag berus op die volgende verslae wat aangeheg word
·
Strategiese voorstelle vir
langtermyn oplossings vir die Afrikaanstalige onderwys (Hermann Giliomee, Chris
Heese en Lawrence Schlemmer)
·
`n Verslag van die referate wat
gelewer is by `n spesiale kongres oor die onderwys, georganiseer deur die
opstellers van hierdie verslag. Dit is gehou op die UWK-kampus op 4-5 Junie
2004. Dit lę klem op die swak en
sterk punte van sowel die ou as die nuwe onderwysstelsel met spesiale verwysing
na die behoefte aan verdere hervorming (D. C. F. Heese)
BEVINDINGS
·
Onderwys in Suid-Afrika is in `n
krisis: Suid-Afrika het laaste gekom van die 46 lande wat leerders in graad 8
ingeskryf het om die toetse in wetenskap en wiskunde af te lę.
Daar word tans nie meer suksesvolle swart kandidate (ongeveer 4 600) in
Wiskunde Hoër Graad gelewer as in 1992 nie. Universiteite in Suid-Afrika wil
vanaf 2009 ‘n eie toelatingseksamen bedryf voor hulle aan studente plekke gee
·
Daar is `n dreigende tekort aan
Afrikaanse leerkragte, veral in wiskunde en wetenskap en buite die Wes-Kaap
-
Indien dit
egter sou gebeur dat `n opvoedkundige instelling “getransformeer” word
en dat saam daarmee Afrikaans
gemarginaliseer word, sal daar ‘n groot styging van die vlakke van kommer
en ontevredenheid plaasvind, soortgelyk as dié wat ons tans onder Indiër-ouers
sien. Van die Afrikaners voel
58% vir “sterk optrede” as so iets gebeur.
-
Die volgende
persentasies van ouers voel of ontevrede met die huidige onderwys, of
pessimisties oor die rigting wat onderwys inslaan: Wit Afrikaans:79% Wit
Engels:70% Indiërs:78% Daarteenoor is die getalle vir bruin ouers 41% en swart ouers 31%. Vir die alle groepe is dit
41% . Die grootste tevredenheid is by gevalle waar die skakeling
tussen die ouers en die skool die swakste is en waar ouers nie hoë
verwagtinge het nie.
-
Oor die
algemeen is die ouers baie ontevrede met Uitkomsgebaseerde Onderwys en die
veranderings in leerplanne en regulasies. Wit Afrikaanse ouers spesifiek is
sterk ontevrede oor swak
dissipline, dalende standaarde, bemoeiing deur regering met skole,
godsdiensbeleid en en rassespanning op skool.
AANBEVELINGS
Daar
word aanbeveel dat
1
`n Sekretariaat van afgetrede onderwysbeplanners en regsgeleerders moet
dringend in die lewe geroep word om
-
die behoefte
van Afrikaanse onderwysers in skaars vakke te bepaal
-
modelle te
ontwikkel om, waar parallel-medium `n voldonge feit is, `n taalbeleid te
volg wat `n verrykende taalmilieu tot gevolg het
-
`n
geko-ordineerde poging van stapel te stuur om die bestaande en
verwagte gebrek aan onderwysers vir hoër graad wiskunde, wetenskap en tale
na te vors en aansporings te
ontwikkel vir leerlingonderwysers in die vakke
-
konsep
onderwyswetgewing en onderwyspraktyke noukeurig na te vors om
vroegtydig te waarsku teen wetsontwerpe en regulasies wat
inbreuk maak word op bestuursoutonomie, en aanbevelings te doen vir
geregtelike optrede voorlopig
te beplan vir die stigting van privaatskole indien die beplande
onderwyswetgewing die outonomie van beheerrade vernietig
2
Daar
word gevoel
dat vertoë tot die Minister van Onderwys waarskynlik min vrugte sal oplewer en
nie die fundamentele krisis van Afrikaanstalige instellings sal oplos nie.
3
Die wesenlike aangeleenthede en probleme in Afrikaanse onderwys moet op
’n vlak van die
beginsels van ’n demokratiese orde gedryf word, en in besonder moet die
onderwysprobleme deel uitmaak van ’n aksie rondom minderheids-en-kultuurregte
in ’n multi-kulturele bevolking. As
sodanig moet die aksie op die hele regering gerig word met die President en sy
kantoor as kanaal. Die universiteite met historiese en/of huidige bande met
Afrikaans-medium onderrig sal die aksie moet dryf
4
Daar kan
nooit spesiale voorregte vir die Afrikaantalige gemeenskap gevra word nie, en
die Afrikaanstalige “entrepreneurs” moet bereid wees om, as hulle gevra
word, ook alle ander minderheidsgemeenskappe met besondere taalbehoeftes met
raad en daad by te staan.
FINALE
VERSLAG
STRATEGIESE VOORSTELLE VIR
LANGTERMYN OPLOSSINGS VIR DIE AFRIKAANSTALIGE ONDERWYS
(Hermann Giliomee, Lawrence
Schlemmer en Chris Heese )
1
Die krisis beskryf
Onderwys
in Suid-Afrika is in krisis. Een van die mees opsigtelike merkers wat die
verval in die gehalte van onderwys illustreer, is die aankondiging van die
vise-kanseliers van universiteite dat hulle vanaf 2009 ‘n eie
toelatingseksamen gaan bedryf.
Daar
is `n legio internasionale toetsinstrumente wat aandui dat Suid-Afrikaanse
leerders se prestasie vis a vis hulle eweknieë in ander lande vinnig
agteruitgaan. Veral in Wiskunde en
Wetenskap is die resultate rampspoedig. Dit blyk uit die resultate van die Trends
in International Mathematics and Science Study (TIMSS) van 2003. Suid-Afrika
het laaste gekom van die 46 lande wat leerders in graad 8 ingeskryf het om die
toets af te lę. Singapoer, die wen-land, se syfer was drie keer beter as dié
van Suid-Afrika.
Die
interne toetsing dui aan dat ‘n al groter wordende persentasie afstuderendes
funksioneel ongeletterd is. Die kwessie van voertaal bly die kern van die
probleem, veral in die skole van die voormalige Dept. van Onderwys en Opleiding.
Die owerheid skryf die swak uitslae
toe aan hul swak beheer van Engels, wat na graad 3 as voertaal gebruik word, en
wend op groot skaal hulpbronne aan om die beheer te verbeter.
Die
regering weier nog om te aanvaar dat die eintlike oplossing lę om die leerders
in hul moedertaal te laat leer en alle eksamens tot by Matriek in hul moedertaal
te skryf, (Verlede jaar het geen kind die Matriek-eksamen in `n ander taal as
Engels of Afrikaans afgelę nie.) Kenners soos dr. Neville Alexander het al
herhaalde kere aangetoon dat Suid-Afrika dit nie kan bekostig om langer te weier
om die roete van moedertaal onderwys te gebruik nie. `n Pansat-opname getoon dat
slegs 12 persent van die swart ouers ten gunste daarvan is dat slegs Engels as
voertaal gebruik word.
Huw
Davies van die SAOU en twee akademici, Kathleen Heugh en Zubeida Desai, het op
die konferensie by UWK op 4 en 5 Junie referate gelewer wat oorvloedige bewyse
bevat het om die stelling te staaf dat die onoordeelkundige gebruik van Engels
as voertaal in die meeste skole van die land die vernaamste rede is vir
Suid-Afrika se relatief swak vertoning op die gebied van onderwys
In
baie opsigte is die prestasie van leerders Afrikaanse moedertaal-leerders
aansienlik beter. In die TIMSS toetse waarna hierbo verwys word, het Afrikaanse
kandidate 370 vir wiskunde behaal en 253 vir leerders van Suid-Afrika wat in
Engels geskryf het (Engels is nie die moedertaal van die meeste kandidate wat in
Engels geskryf het nie.). Daarteenoor is die syfer 605 vir leerders van
Singapoer
In
die Matriek-eksamen in Suid-Afrika vertoon die Afrikaanse leerders goed
in die merietelyste. In 2004 was 17 van die 20 top matrikulante in die Wes-Kaap
Afrikaanssprekend.
Tog
is dit ou Model-C, Afrikaans-medium skole en die Historiese Afrikaanse
Universiteite wat tans onder die meeste druk van die regering verkeer.
In verskeie provinsies plaas amptenare “all single medium schools”
(lees: Afrikaansmediumskole) druk toe om dubbel- of parallelmedium ingestel te
kry. Regter Albie Sachs het onlangs gesę dat die Grondwet enkelmedium-onderrig
toelaat waar prakties moontlik, maar dat niks in die Grondwet spesifiseer
dat die staat daarvoor moet betaal nie.
Die
regering wil hę dat elke universiteit, ook die Universiteit van Stellenbosch,
toegang (lees: toegang in Engels) moet verleen. Geen aanvullende fondse word
hiervoor beskikbaar gestel nie. In feite hef die regerings in sulke gevalle `n
taal-“taks” wat die Afrikaanse gemeenskap vir die gebruik van Afrikaans moet
betaal.
Oor
die algemeen is daar geen tekort aan onderwysers in die land nie, maar ernstige
tekorte aan onderwysers en leerlingonderwysers
in die wetenskappe, wiskunde en die handelsvakke bestaan wel en hierdie
krisisse sal waarskynlik erger word.
Uit
die ontledings wat onder andere deur dr. Huw Davies ten opsigte van die
onderwysopleding in die noordelike provinsies gemaak is, blyk dit baie duidelik
dat een van die grootste enkele probleme van Afrikaans-medium skole die
toekomstige tekort aan leerkragte gaan wees. Studies van onderwysunies in die
noordelike provinsies dui aan dat daar ‘n tekort van nagenoeg 1800
Afrikaanstalige onderwysers is en dat die tekort gaan binne die afsienbare
toekoms tot om-en-by 70% van die aanvraag styg, dws , dws net drie uit die
nodige tien onderwysers word tans gelewer vir dit wat die onderwys oor 5-7 jaar
nodig gaan hę.
Daar
is swak beplanning by die regering vir die voorsiening van onderwysers. Geen
provinsie buite die Wes-Kaap beplan vir die toekomstige behoefte aan
Afrikaans-medium onderwysers nie. Daar is groot tekorte aan klaskamerruimte,
veral in die provinsies van Wes-Kaap en Gauteng waar die grootste
bevolkingtoestroming is.
Die probleme kan aansienlik vererger word deur die wetsontwerp oor
onderwys wat vanjaar voor die Parlement sal dien. Indien die beheerrade se magte
drasties ingekort word en die ou-Model C-skole verder “getransformeer” word,
mag die meer welgestelde ouers in aansienlike getalle besluit om eerder hul
kinders na Engelstalige privaatskole te stuur. Dit kan `n baie gevalle `n
nekslag beteken vir die Afrikaansmedium Model C-skole, wat nog gehalteonderwys
lewer. Dit kan selfs lei tot `n betekenisvole mate van hersegregering van die
Afrikaanse onderwys. Dit kan verdere druk op universiteite plaas om die
aanbieding van Engelsmedium klasse te vergroot.
As
gevolg van die beperkte en steeds kwynende finansiële bronne en regeringsdruk
word Afrikaanse hoërskole en universiteite gedwing om kompromieë oor taal en
standaarde te maak wat hul tradisionele ondersteuningsbasis vervreem en die
moontlikheid van private skenkings knou.
Die
oorlewingstryd dwing ook Afrikaanse universiteite om teen mekaar te kompeteer en
laat ook vir die regering die maklik opsie om hulle teen mekaar af te
speel.
Die
negatiewe regeringsreaksie op die Gerwel- en Alexander-verslae, dui daarop dat
die regering nie gretig is dat bepaalde instellings spesifiek vir Afrikaans (en
ander minderheidstale) verantwoordelikheid aanvaar nie
Die
respons van die Afrikaanssprekende gemeenskap was tot dusver traag. Die faktore
hiervoor verantwoordelik is, sluit in:
·
‘n Vertrouenskrisis, wat vermoedelik verband hou met magsverlies,
skuldgevoelens oor apartheid, ‘n leiersvakuum en die rol van die Afrikaanse
media wat, anders as in ander krisistye, hom grootliks neutraal hou of louwarm
in sy ondersteuning is.
·
Die vrees dat enige protes teen die regering se onderwysbeleid
gebrandmerk sal word as rassisme en teenstand teen die dominante ideologie van
transformasie. Die regering dring onverbiddelik aan dat die reg op toegang
(lees: deur die medium van Engels) voorkeur moet geniet bo die gemeenskap
se reg om onderwys aan te wend om ‘n bepaalde taal en kultuur te bestendig
en uit te bou. Saam hiermee gaan die regering se aandrang dat alle
instellings die bevolkingsamestelling moet weerspieël, wat in die praktyk
neerkom op gedwonge aanstellings van dosente wat nie wit is nie, nie Afrikaans
magtig is nie en aansienlik swakker kwalifikasies het.
·
`n wydverspeide gevoel van gelatenheid wat spruit uit die persepsie dat
die pro-Engelse regering al die wapens in sy hande het en dat die magte van
globalisering en verengelsing op globale skaal onstuitbaar is.
Die
wyse waarop met hierdie krisis gehandel word, sal bepaal of Afrikaans as taal
van hoë akademiese diskoers en openbare kommunikasie bly voortbestaan.
2
Die huidige stand van die onderwys
(a)
die oue en nuwe stelsel
Die
Heese- verslag, wat hierby gevoeg word, dui
aan dat hoewel die voor-1994 stelsel groot gebreke gehad het (swak legitimiteit
en onderbefondsing veral wat swart skole betref) dit ook beslis bates gehad het.
Dit sluit die volgende in: toenemende institusionele outonomie,
goedfunksionerende Model C-skole en gemotiveerde onderwysers in veral die blanke
en Indiërskole.
Die
huidige stelsel het bates (breë legitimiteit en `n regverdige verdeling van
fondse) maar het onteenseglik ook groot laste (veral die verlaging van norme en
standaarde, die ondermyning van institusionele outonomie en die kwynende moraal
van onderwyspersoneel).
Die
mees kommerwekkende aspek is dat die staat op die betalende ouers se rug ry om
hoë gehalte Model C-skole in stand te hou sonder om die gehalte van die
township skole te verbeter en nogtans toenemende druk op eersgenoemde uitoefen.
Veral
buite die Wes-Kaap was daar `n uitgebreide ondermyning van onderrig deur middel
van Afrikaans, en veral enkelmedium Afrikaanse onderrig. Dit was in sommige
opsigte `n newe-effek van die
stroom weg van die lae gehalte skole in die townships na die ou Model C-skole.
Terselfdertyd was daar van die kant van die amptenary ‘n
meedoënlose druk vir
verandering, nou ook in die Wes-Kaap. Die departement wil die finale seggenskap
hę oor hoe ruimte gevul moet word, watter leerders ingeskryf word, en watter
voertaal gebruik word
Amptenare
wat onlangs die departement verlaat rapporteer
dat daar opdrag van mense in die hoogste gesagsposisie is om alles te verander.
Van die oue mag niks oorbly nie. Hierby
moet gevoeg word die gebrek aan deeglike beplanning en navorsing oor die
verwagte groei van leerdergetalle.
(b)
afname van Afrikaanse enkelmediumskole en Afrikaanse leerders
`n
Detail-studie het gevind dat in die
ses noordelike provinsies daar `n afname was van `n totaal van 1396 Afrikaanse
enkelmedium skole tot 844 Die getal leerders wat deur medium Afrikaans in die
ses provinsies onderrig word, het met 8 persent afgeneem. By verre die meeste
Afrikaans-medium skole is tans in die Wes-Kaap. Daar word geprojekteer dat daar
teen 2013 ongeveer 1,2 miljoen Afrikaanse kinders in die stelsel sal wees.
Ons
meningsopname toon die volgende landswyd:
-
Ongeveer 60
persent wit Afrikaanse kinders woon enkelmedium Afrikaanse skole by.
-
`n kwart is in
parallelmedium staatskole
-
14 persent is
in Engelsmedium staat-en privaatskole.
Talle
Afrikanerouers skryf kinders op `n vroeë stadium by
Engelsmediumskole in die waan dat hulle vir hul kinders `n lewensvoordeel
gee.`n Massiewe opvoeding-en voorligtingstaak is nodig om ouers oor die waarde
van moedertaal op hoogte te bring.
Wit
Afrikaanse ouers is nie op hierdie tydstip uitermate bekommerd oor die kwyning
van moedertaalonderrig nie. Die
kompleksiteit van hul houding oor moedertaalonderwys blyk uit die volgende
reaksies
maar:
Daar
is eintlik hier van `n “taal-skisofrenie” sprake. Dit kan deels
toegeskryf word aan die historiese ingesteldheid dat “die staat moet
sorg en deels aan die gevoel van politieke magteloosheid onder minderhede.
Daar
is ook nog steeds goed gekwalifiseerde Afrikaanse onderwysers in die Afrikaanse
skole. So lank as wat hierdie
Afrikaanse onderwysers in staat is om Afrikaans as taal, die kultuur en
dissipline te handhaaf, sal daar nie besondere kommer onder ouers oor die
kwyning van moedertaal onderrig wees nie. Ouers
is tans geneig om die invoer van Engelsmedium klasse in `n Afrikaanse skool as
‘n aanwins eerder as ‘n bedreiging te sien.
Indien
dit egter sou gebeur dat die personeel “getransformeer” word en dat
saam daarmee Afrikaans gemarginaliseer word, sal daar ‘n groot styging
van die vlakke van kommer en ontevredenheid plaasvind, soortgelyk as dié wat
ons tans onder Indiër-ouers sien. Soos
ons gesien het, sal drie-vyfdes sterk optrede steun as moedertaal onderrig nie
meer beskikbaar is nie. Dit sal dan feitlik seker te laat wees vir effektiewe
protes.
Hierdie
is `n kwessie waar die leiersgroep van die onderskeie minderhede standpunt moet
inneem, veral in die lig van die feit dat die gewone mense en selfs joernaliste
nie altyd kennis dra van die prosesse waardeur `n kleiner taal soos Afrikaans
uitgedruk en later heeltemal in `n skool of `n universiteit verplaas kan word
nie. Węreldwyd is die tendens dat die kleiner taal onder ernstige druk kom waar
dit saam met `n węreldtaal bestaan onder ‘n beleid van parallel-of
dubbelmedium.
Daar
is modelle bekend waar die onderrig deur middel van meer as een medium `n
verrykende taalmilieu skep. Inligting
oor sulke modelle moet landswyd aan skole gestuur word waar parallel medium `n
voldonge feit is.
(c)
simboolinflasie
By
die konferensie van 4-5 Junie het prof prof Carools Reynecke `n gevallestudie
aangebied wat aandui dat daar `n daling van eindeksamenstandaarde is wat lei tot
dramatiese simboolinflasie.
(d)
ontevredenheid oor die gehalte van onderwys
Breedweg
gesproke is die mense wat die meeste tevrede is met onderwys die kategorie van
arm swartmense. Onder die wit en Indiër-minderhede is daar egter groot
ontevredenheid.
Die
volgende persentasies van ouers voel of ontevrede met die huidige onderwys, of
pessimisties oor die rigting wat onderwys inslaan.
·
Wit Afrikaans: 79%
·
Wit Engels:
70%
·
Indiërs:
78%
·
Bruin:
41%
·
Swart:
31%
·
Alle groepe:
41%
Dit
is inderdaad ‘n somber prentjie waar vier uit tien ouers in die land of
ontevrede met die onderwys is of nog tevrede is maar ’n verslegting in die
stelsel waarneem.
Oor
die algemeen is die ouers baie ontevrede met Uitkomsgebaseerde Onderwys en die
veranderings in leerplanne en regulasies Wat
die Afrikaners spesifiek betref kan hierby gevoeg word swak dissipline,
bemoeiing deur regering met skole, oorvol klasse, dalende standaarde,
bekostigbaarheid, godsdiensbeleid en rassespanning.
Indiërs is die ouers wat in die algemeen die meeste ontevrede is.
‘n Belangrike rede hiervoor is dat Indiër-ouers tyd en baie energie in
die opbou van hul skole gedurende die apartheidsera bestee het.
Die kwaliteit van hierdie skole het verbeter tot waar hulle amper gelyk
was aan die standaarde van blanke skole. Vandag
is hierdie skole egter in ‘n buffersone tussen die swart en hoofsaaklik wit
woongebiede. Groot getalle swart
leerders het daarheen gestroom en nuwe onderwysers is ook aangestel.
Die hele karakter van Indiër-skole het verander.
Indiërouers
vertolk nie die probleem in rasseterme nie. Hulle sien hul kinders in `n posisie
waar hulle blootgestel word aan ‘n hele reeks sosio-ekonomiese probleme en aan
leerders wat heeltemal verskillende lewenstyle het en probleme het om in hul
tweede taal te leer. Die spoed van
verandering het klaarblyklik die skole ontwrig wat die ouers gedurende die
voor-1994 era ondersteun het.
Wittes
wie se kinders openbare Afrikaansmediumskole bywoon, is die mees ontevrede
subgroep in die blanke gemeenskap. Diegene wie se kinders parallelmedium skole
bywoon, is gelukkiger.
Dit
is nie moontlik om presies uit te spel waarom die wit Afrikaanssprekendes
ontevrede met die Afrikaanse enkelmedium skole is nie, maar `n belangrike faktor
is ongetwyfeld dat heelwat meer
kinders uit voorheen benadeelde gemeenskappe nou hul onderwys in voorheen wit
Afrikaanse skole ontvang as in die voorheen wit Engelse skole.
Dit is ook moontlik dat die kontras tussen huidige Afrikaanse
skole en die homogene, goed georganiseerde en gemotiveerde enkelmedium wit
Afrikaanse skole van ouds Afrikaanse ouers ontevrede laat voel met die huidige
stand van hul kinders se skole. Daar kan sekerlik nie aangeneem word dat ouers
teen enkelmedium skole as sodanig gekant is nie.
Daar
moet daarteen gewaak word om die ontevredenheid bloot as rassisme of die vasklou
van blanke bevoorregting af te kraak. Indiërouers voel in baie opsigte sterker
oor die veranderings wat by hul skole ingetree het as wit Afrikaanse ouers.
By
Kleurlinge is daar klaarblyklik groot probleme in die onderwys. Die slaagsyfer
vir Kleurlinge in die senior sertifikaat-eksamen het tussen 1993 en 2003 gedaal
het (die enigste van al die groepe waar dit gebeur het) en daar is tans minder
Kleurlinge per duisend wat Graad 12 voltooi as swartes (326 teen 489)
Die
werkloses en die ekonomies nie-aktiewe swart mense is minder ontevrede as
werkende mense. Die mense met tersięre opleiding nogal tevrede, anders as in
die geval van wittes. Die
professionele werkers is egter baie ontevrede.
Oor
die algemeen is die patroon by bruinmense dat die groeperinge wat minder
gesofistikeerd is en minder blootgestel is aan die markekonomie minder ontevrede
met die voorsiening van onderwys is. Daar is by hulle ’n gelatenheid en
dankbaarheid vir enige diens, wat nie by die werkende stedelinge teenwoordig is
nie.
(e)
gebrek aan rekrute vir onderwysopleiding
Die
gebrek aan rekrute vir opleiding as onderwysers is `n ernstige probleem. Die
volgende is die belangrikste redes wat ouers aangee vir die ongewildheid van
onderwys as loopbaan
·
Die persepsie van `n ooraanbod (39 persent)
·
Salarisse (21 persent)
By
die konferensie was daar aanbiedings hieroor van
prof Hall van Wits, mnr Davies van die TO (nou SAOU) prof Parks, Dekaan
van Opvoedkunde aan US, en prof Hennie Steyn, Dekaan van die Opvoedkunde op
Potchefstroom.
In
die Wes-Kaap is die toestand van skole en onderwysvoorsiening deur middel van
Afrikaans redelik stabiel. In `n opname van prof Parks van Graad 11 leerders in
die distrik Stellenbosch word getoon dat die meeste leerders `n goeie indruk van
die onderwys het, van skoolhou as `n professie en van die kundigheid van
onderwysers. Hulle meen nietemin dat daar `n tekort aan onderwysers in sekere
vakke is.
Die
Universiteit van Stellenbosch trek tans goeie kwaliteit studente as
leerlingonderwysers. Die studie het
nie ingegaan op die kwessie of daar `n voldoende aanbod van wiskunde- en
wetenskaponderwysers is nie. Die Stellenbosch omgewing, waar die studie
onderneem is, is nie verteenwoordigend van die hele land nie.
In
die noordelike helfte van die land is Engels die dominante taal van opleiding.
In die ou Transvaal geskied die indiensopleiding van onderwysers in al
die provinsies deur die onderskeie onderwysdepartemente grotendeels in Engels.
Nagraadse programme vir onderwysers by die meeste van die universiteite,
wat veral in die lig van die nuwe befondsingsformule hulle finansiële rieme fyn
moet sny, is oorwegend in Engels.
Opleidingsmateriaal
– ‘n mens kan hier aan die nuwe hersiene nasionale kurrikulumverklaring as
voorbeeld dink – word grotendeels in Engels opgestel, wat die Engelse begripswęreld
en benadering dus vergestalt, en daarna vertaal (ook nie in al die land se tale
nie), wat meebring dat die begripswęreld en didaktiese vereistes van die
moedertaalleerder nie doeltreffend aangespreek word nie.
Die
getal skoolverlaters, met die nodige bevoegdhede en kwalifikasies vir
onderwysersopleiding in wiskunde en wetenskap, sal waarskynlik nie met die
gewone metodes beskikbaar kom nie. Hulle
sal veel meer winsgewende loopbane kan kies. Daar sal dus
steeds ‘n tekort aan kwaliteit onderwysers, en spesifiek in bogenoemde
vakke of leerareas sal wees.
Nuwe,
kreatiewe oplossings vir die voorsiening en opleiding van Afrikaanssprekende
wiskunde en wetenskaponderwysers is broodnodig.
Indien hierdie oplossings nie gevind word nie, sal die knap Afrikaanse
leerders wie se ouers dit kan bekostig in groot getalle na Engelse privaatskole
gaan.
Een
van die moontlikhede wat ondersoek kan word, is vir die Afrikaanssprekende
gemeenskap om met die regering `n kontrak te sluit vir die opleiding vir
onderwysers om in Afrikaanse skole geplaas te word. Dit behels dat die regering,
soos in België, Nederland en Kanada, hom bereid moet verklaar om te onderwys te
voorsien aan minderheidsgroepe onderwys ooreenkomstig hul unieke religieuse en
kulturele/taalbehoeftes.
Dit
is byvoorbeeld duidelik uit onlangse studies dat:
3
Ad hoc-voorstelle om die krisis te hanteer deur eie inisiatiewe
1
Iets daadwerkliks sal moet gedoen word oor die gesindhede van Afrikaanssprekende
ouers teenoor onderwys. Veral van groot belang is die wyse waarop daar oor
hierdie kwessies in koerante en tydskrifte verslag gedoen word. Sonder die regte
gesindhede kan geen vordering verwag word nie. Afrikaansprekende ouers moet
aandring op hul regte maar moet terselfdertyd besef dat Afrikaanse onderwys
slegs kan gedy binne die raamwerk van `n doeltreffende onderwysstelsel wat aan
die behoeftes van skoliere van ander gemeenskapppe voldoen. Die Oud-Model
C-skole sal nooit as eilandjies kan funksioneer nie.
2
`n Sekretariaat van afgetrede onderwysbeplanners en regsgeleerders moet dringend
in die lewe geroep om
-
die behoefte
van Afrikaanse onderwysers in skaars vakke te bepaal
-
modelle te
ontwikkel om, waar parallel-medium `n voldonge feit is, `n taalbeleid te
volg wat `n verrykende taalmilieu tot gevolg het
-
`n
geko-ordineerde poging van stapel te stuur om die bestaande en
verwagte gebrek aan onderwysers vir hoër graad wiskunde, wetenskap en tale
na te vors en aansporings te
ontwikkel vir leerlingonderwysers in die vakke
-
konsep
onderwyswetgewing en onderwyspraktyke noukeurig na te vors, vroegtydig te
waarsku teen wetsontwerpe en regulasies wat
inbreuk maak word op bestuursoutonomie en aanbevelings te doen vir
geregtelike optrede
-
voorlopig te
beplan vir die stigting van privaatskole indien die beplande
onderwyswetgewing die outonomie van beheerrade vernietig
-
aanvullende
leerstof vir skaars vakke maar ook vir “kultuurvakke” soos Geskiedenis
te ontwikkel
-
te begin met
die taak om `n nuwe ‘n nuwe eksamineringsmeganisme te
identifiseer. Die finale meganisme is internasionaal-geykte toetse. Daar
word vermoed dat die staat gegewens het wat aantoon dat standaarde daal.
-
`n drukgroep
te vorm om die regering te oortuig van die wenslikheid (vir kinders van alle
gemeenskappe) van optimale bestuuroutonomie in staatskole
-
die besture
van universiteit te oorreed om fondse beskikbaar te stel vir navorsing in
die behoeftes van Afrikaansmedium onderwys en in die vraag na onderwysers.
3
Wat regstellende stappe, milieuskepping, rekrutering en bevestiging van
Afrikaanse universiteite betref, is dit die taak van Afrikaanssprekendes om
o
te soek na vennote om met die regering in gesprek
te tree oor onderwysbeleid
o
strukture te skep om die Afrikaans-spesifieke take
aan te voor
o
daarop aan te dring dat opvoedkundige instellings
jaarliks verslag doen oor die tendense ten opsigte van die gebruik van voertaal
Wat
hier ter sprake is, is die vestiging van ‘n klein, vertakte burokrasie
gerugsteun deur ‘n navorsingsgroep.
Desember 2004
4
`n Fundamentele benadering tot die krisis: onderhandelings met die regering
Nota:
Hierdie laaste deel van die verslag is in Januarie 2005 geskryf:
Daar
is twee moontlik maniere waarop die krisis op `n meer fundamentele wyse te
benader deur middel van onderhadelings met die regering. Dit word met verwysing
na twee alternatiewe opsies bespreek.
(a)
Opsie
1: Vertoë tot die Minister van Onderwys
Daar
is ’n reeks voor-die-hand liggende aanbevelings wat uit ons vorige twee
verslae voortvloei. Die meeste van
hulle hou met die huidige beleid en administratiewe toepassing daarvan verband.
In die verslag word bepaalde voorstelle gemaak en ook die moontlikheid genoem
van spesifieke vertoë tot die regering.
Ons
het egter weer daaroor besin en voel dat vertoë tot die Minister van Onderwys
waarskynlik min vrugte sal oplewer en nie die fundamentele krisis van
Afrikaanstalige instellings sal oplos nie.
.
Die
redes hiervoor is eenvoudig.
·
Ons regering aanvaar nie maklik raad van buite sy eie geledere nie.
·
Dit is ook duidelik dat die regering met aanbevelings en raad oor
hervorming van die onderwys oorval word, en baie van die insette word sonder
veel sukses deur organisasies gemaak wat, agv hulle vakkundige status by die
onderwysburokrasie, meer gewig dra as wat enige vertoë van ons projekspan sal
doen.
·
’n Derde rede is die feit dat meeste van die amptelike optredes wat
kommer wek deur die intense en deurlopende druk vir onderwysgeleenthede vir
swart leerders gedryf word. Spesifieke
vertoë aan ’n minister sal in die meeste gevalle deur die advies van
amptenare geneutraliseer word.
·
Die kabinet self plaas toenemende druk op die amptenary om die vlak van
lewering (“delivery”) te verbeter en die maklikste roete tot die uitbreiding
van geleenthede vir swart leerders is om as ’t ware beslag te lę op die
hulpbronne, geriewe en klaskamer-ruimte binne die voormalige “model C” skole
wat deur die kinders van middelklas minderhede bygewoon word.
Om
al hierdie redes sal die resultate van enige suksesvolle vertoë aan die
minister altyd deur die uitwerking van die druk van swart leerdergetalle beperk
of gekwalifiseer word.
Die
informele insette van Wes Kaapse amptenare by ons konferensie het baie duidelik
getoon dat in hulle persepsies die voormalige model C skole nog steeds oorgenoeg
ruimte en geriewe het om hul geleenthede met nuwe swart leerders te deel, en dat
Afrikaanse moedertaal-onderrig glad nie in die gedrang is nie.
’n
Verdere belangrike faktor is die feit dat wit Afrikaanssprekende leerders oor
die algemeen bo-gemiddeld in graad 12 eindeksamens presteer wat die indruk by
baie van die amptenare skep dat Afrikaanse onderwys nog steeds bevoordeel is.
Dit is dus uiters onwaarskynlik dat die huidige amptenary enige spesiale vertoë
namens Afrikaanse moedertaalonderrig op administratiewe vlak sal ondersteun.
Opsie
2
`n
Omvattende, langtermyn benadering: `n kompak met minderhede oor taal en onderwys
Dit
het in ons finale besinning in die tweede week van Januarie 2005
vir ons baie duidelik geword dat ’n breë, langtermyn benadering gevolg
behoort te word. (Dit sluit egter nie uit dat sekere van die ad hoc voorstelle
uitgevoer word om die onmiddellike krisisse te besweer nie).
Die
wesenlike aangeleenthede en probleme in Afrikaanse onderwys moet op ’n vlak
aangespreek word wat bo die geknoeiery op die administratiewe en leweringsvlak
verhef is en die twisteen verdelinge in Afrikaanssprekende geledere kan oorkom.
Dit moet op die vlak van die beginsels van ’n demokratiese
orde gedryf word, en in besonder moet die onderwysprobleme deel uitmaak van ’n
aksie rondom minderheids-en-kultuurregte in ’n multi-kulturele bevolking.
As sodanig moet die aksie op die hele regering gerig word met die
President en sy kantoor as kanaal.
Gegee
die werklikhede van hedendaagse politieke simboliek kan aksies nie slegs namens
Afrikaans of spesifiek binne die Afrikaner-kultuurveld beraam word nie. Die
kulturele en opvoedkundige belange by ander minderhede moet ook ten volle
ondervang word, soos in die geval van die taalraad Pansat. Maar terwyl
die rol van Pansat binne die huidige politieke werklikhede tot die van
’n besonder nederige adviserende instansie beperk word, behoort enige nuwe
inisiatief op iets wat ambisieus, oordeelkundig en lewenskragtig is gemik te
wees.
Wat
ons in gedagte het is ’n program en optredes wat uiteindelik op ’n verdrag
of “kompak” oor die lewensruimte vir minderheidskulture, en gepaardgaande
beginsels en vir `n gewaarborgde plek vir Afrikaans sal kan uitloop. Uiteraard
sal die Afrikaanstalige minderheid die
een wees wat vanweë sy besondere behoeftes die graagste so `n akkoord sal wil
sluit. Daar kan egter nooit spesiale voorregte vir die Afrikaantalige gemeenskap
gevra word nie, en die Afrikaanstalige “entrepreneurs” moet bereid wees om,
as hulle gevra word, alle ander minderheidsgemeenskappe met besondere
taalbehoeftes met raad en daad by te staan
Die
taal-en kultuur kompak sal ’n “kode
van beste onderwys-en kultuurpraktyke” moet beliggaam. Dit sal ’n kode moet wees wat die voorskrifte en gees van
die grondwet as vertrekpunte neem. ’n Belangrike implikasie van ’n
grondwetlike vertrekpunt sal mettertyd wees dat een of meer van die
kernklousules in die kode in ’n grondwetlike hofsaak getoets sal moet word.
Uit
die aard van die saak sal die uiteindelike doelwitte nie vinnig of maklik bereik
kan word nie. So ’n inisiatief sal ’n baie lang asem moet hę, en sal
heelwat mobilisering, onderhandeling met spreekbuise van ander
kultuurminderhede, gesamentlike beplanning en grondige verdere navorsing moet
behels.
Indien
daar ondersteuning sou wees vir die strategiese visie wat baie kortliks hierbo
uitgestippel is, sal sekere opvolgaksies vroegtydig moet plaasvind. Vier take
word as eerste stappe voorgestel:
·
Die voorbereiding van ’n “scenario” oor hoe die onderwys,
insluitende moedertaalonderwys, asook die breëre kultuuropset in die land, oor
’n dekade sal uitsien indien huidige beleid en nasionale bestuurspraktyke
sonder beďnvloeding en nuwe insette voortgesit sou word. Die scenario sal
gebruik moet word in die mobilisering van steun vir die beoogde kompak oor
minderheidstale en -kultuur. Dit sal spanwerk verg aangesien insette nie slegs
oor taal en kultuurwendinge gemaak moet word nie maar ook die demografie,
sosio-ekonomiese omstandighede van belangrike minderhede en ontluikende kenmerke
van ons demokrasie moet verreken. Insette van regeringskant en die
burgergemeenskap sal natuurlik ook verkry moet word. Die outeurs sal die
verantwoordelikheid moet aanvaar om die samewerking van ’n gepaste groep
deskundiges vir die taak te verkry – ’n groep wat nie-rassig saamgestel sal moet wees en wat ook alle
leidende politieke en ideologiese tendense en faksies sal moet insluit.
·
Die reëling van ’n deskundige “werkswinkel” oor die minimum
kriteria waaraan ’n volwaardige demokrasie in ’n ontwikkelende land getoets
moet word ten opsigte van lewenspeil en welsyn, taalregte in die praktyk,
kultuurvryheid, variasies van lewensstyle, onderwystradisies,
godsdienstige norme en praktyke, ens. Insette van regeringskant asook van
toonaangewende buitelandse deelname sal noodsaaklik wees.
Daar
sal veral klem gelę word op die implikasies vir die onderwys,
insluitende universiteitsopleiding. Onder die instellings in ’n land het
onderwys, soos in die geval van die bestuur van die ekonomie, die breedste
implikasies vir die land en sy bevolking. Die toekoms van ons ekonomie,
nasionale versoening, taal-en-kultuuroorlewing en die bekamping van ongelykhede
en armoede sal in ’n aansienlike mate binne en deur die onderwys bepaal word.
Omdat elkeen van hierdie belangstellingsvelde besondere, en soms teenstrydige
eise aan die onderwys stel, moet onderwysbeleid daarop gerig word om
verskillende nasionale doelwitte te harmoniseer en om ‘n optimale balans
tussen wyd uiteenlopende behoeftes te vind. Nog in die “ou” en nog
in die “nuwe” Suid Afrika was dit die geval. Die onderwys is nog
steeds die speelveld van ideoloë en hul tegnokrate. Vandag is dit duidelik dat
die onderwys ’n baie duur prys hiervoor betaal.
Wat
die Afrikaanssprekendes betref is daar `n dringende noodsaak om veral die
posisie van bruin skole en die gebrek aan geskikte kandidate vir
universiteitsopleiding te ondersoek. Hierdie
onderwerp sal ’n belangrike subtema van die werkswinkel uitmaak.
Die
verrigtinge van die werkswinkel sal gebruik word om ’n grondslag te bied vir
’n konsepkode wat as sakelys sal kan dien in verdere raadpleging binne
die program.
·
’n Verkenning van die belangstelling vir so ’n projek onder
invloedryke lede van beduidende taal-en kultuurminderhede in die land
insluitende bruin Afrikaanses, wit Afrikaners, Indiërs, Jode, mense van ’n
Khoi-San agtergrond, Afrika taalminderhede, spreekbuise vir tradisionele swart
kultuur, sekere godsdienstige minderhede, ens, asook Engelssprekende
kultuurminderhede by wie daar ’n behoefte bestaan vir die beskerming van
sekere geskiedkundige inhoude en standaarde. Die verkenningsaksie sal binne
netwerke in die samelewing gevoer moet word en sal deur ’n groep deeltydse
medewerkers uitgevoer moet word. Dit sal uiteindelik moet uitloop op ’n
strategiese taal-en kultuurkongres Hier moet breë samewerkingsbeginsels
en die inhoud van die program op ’n basis van voldoende eenstemmigheid
uitgeklaar word.
·
Die vorming van ’n Taakspan om die program verder te voer en om
die nodige materiële hulpbronne in te samel vir die belangrike take wat na
hierdie vier eerste take sal moet volg.
Die
voorstelle hierbo is baie omvattend en sal heel moontlik gesien word as
“verregaande” in die lig van die oorspronklike projek en sy befondsing. Ons
is egter geensins weggevoer deur `n onbeteuelde idealisme nie. Die voorstelle is
gegrond op ’n baie nugtere besef , wat bereik is na baie intense raadpleging
en besinning: Afrikaans as voertaal, en uiteindelik as publieke taal, kan nie
binne die bestek van die bestaande onderwysadministrasie en -beleid effektief
beskerm word nie.
Die
probleme van Afrikaanse onderwys moet noodwendig deurgetrek word tot die
kenmerke van ons ontluikende politieke stelsel, en as sodanig is die probleme
nie slegs tot Afrikaanse onderwys beperk nie. Afrikaanse onderwys kan homself
nie red nie, en in die lig hiervan moet daar noodwendig aan die groter taak
gewerk word. Die toekoms van Afrikaans en al die ander minderheidstale en ook
van `n belangrike deel van die onderwysstelsel hang daarvan af.
Operasionalisering.
-
Die Rektore
van die US, UWK, UVS, RAU (tans die Universiteit van Johannesburg), UPE, UP
en die UNW—almal met bepaalde historiese of huidige bande met
Afrikaansmedium onderrig-- word gevra om elk twee lede te benoem om op `n
loodskomitee te dien. Dit kan byvoorbeeld die Direkteur van Beplanning en
die Dekaan van die Fakulteit van Opvoedkunde wees.
Die loodskomitee kan ook verteenwoordigers van die borge van hierdie
verslag insluit. (Het Jan Marais Nationale Fonds, Naspers, en
Dagbreektrust.)
-
Hierdie
loodskomitee besluit oor die
uitbreiding van die loodskomitee tot `n beheerligaam of raad deur bepaalde
instellings te nooi om `n verteenwoordigers te benoem. Hier word gedink aan
instellings soos die federasies van beheerrade, onderwysunies, vakbonde, die
Nasionale Taalstrategie, die Taalsekretariaat, Stigting vir die Bemagtiging
in Afrikaans en navorsinginstitute met `n besondere belangstelling in
moedertaalonderwys (Praesa en ander).
Terug
boontoe
Onderwys
Navorsing
Tuisblad
| 
